فستوکسین(phostoxin)

اين ماده كه اخيرا" توزيع و عرضه آن در بازار ايران ممنوع اعلام گرديده بعلت استفاده غير معمول كه بنابر اعلام اورژانس كشور درصد قابل توجهي از خودكشي مردم در استفاده از اين قرصها صورت ميگيرد ماده اي است بنام  هیدروژن فسفید و یا فسفین(PH3) كه بصورت گازي فوق العاده سمی و قابل احتراق .

 ولی با وجود طبیعت خطرناکی که دارد تولید آن بشکل قرصهای فستوکسین استفاده از آن را بعنوان فومیگان مقدور می‌سازد.

فومیگانها حشره کش‌هائیهستند که به بصورت گاز درآمده و از راه دستگاه تنفس حشرات را از بین میبرند.

قرصهای فستوکسین بوزن 3 گرم از ترکیب فسفورآلومینیوم و کاربامات آلومینیوم و سایر مواد بدست می‌آید.  قرصهای مزبور در مجاورت هوا تجزیه شده و تولید گاز فسفین ،  اکسید آلومینیوم ،  آمونیاک  و  انیدرید کربنیک   می‌نماید.

تجزیه قرصها بعد از دو ساعت شروع می‌شود و گاز سمی بتدریج بوجود می‌آید در نتیجه فرصت کافی برای عمل فومیگاسیون ایجاد می‌کند که قبل از بوجود آمدن گاز سمی عملیات خاتمه داده شود دیگر اینکه گاز انیدرید کربنیک تولید شده مانع احتراق می‌شود بعد از متصاعد شدن گاز قسمت اعظم باقیمانده هیدرواکسید آلومینیوم است که گرد سفید خاکستری رنگ و غیرسمی می‌باشد.

 گاز (PH3) دارای بوئی شبیه کاربید بوده و روی اغلب آفات انباری در تمام مراحل بیولوژیکی موثر است و مهمتر آنكه روی قوه نامیه دانه ها اثر نامطلوبی ندارد.

خواص فیزیکی این فومیگان بشرح زیر است:

نقطه جوش                                              8/87 درجه سانتی‌گراد

نقطه انجماد                                             5/133 درجه سانتی‌گراد

وزن مولکولی                                           04/34

حرارت تبخیر                                            6/102 کالری برای هر گرم

نقطه اشتعال                                            79/1% بر حسب حجم در هوا

قابلیت انحلال در آب‌در17 درجه سانتی‌گراد 26 سانتی متر مکعب در 100 سانتی متر مکعب

موارد مصرف :

این گاز برای فومیگاسیون غله و سایر دانه‌ها ، میوه‌های خشک و آرد بکار می رود مقدار گاز لازم که بر حسب تعداد قرص و وزن غله محاسبه می‌شود تابع شرایط انبار و طرز عمل می باشد بطور کلی 5-15 قرص به هرتن غله است.

 در سیلوهای سیمانی و فلزی که هر طرف آنها مسدود باشد 5-6 قرص برای هر تن مصرف می شود  در صورتی که درجه حرارت از 20 درجه سانتیگراد بالاتر باشد. در غلاتی که داخل کیسه هستند برای هر کیسه یک قرص در نظر گرفته می شود و بعداً کیسه‌ها را بوسیله پوشش پلاستیکی می‌پوشانند. در انبارهای روستائی که از چوب ساخته شده و ممکن است مقدار کمی از گاز حاصله از آن خارج شود  برای هر تن غله 15 قرص بکار می‌رود. در آسیابها و انبارهای خالی برای هر متر مکعب از حجم هوا یک قرص حساب می شود.

مدت فومیگاسیون :

مدت فومیگاسیون تابع درجه حرارت و رطوبت محیط بوده و در حرارتهای بالاتر سرعت و شدت اثر بیشتری دارد بطور تقریب مدت فومیگاسیون در حرارتهای مختلف به شرح زیر می‌باشد:

از 12 تا 15 درجه سانتیگراد              5 روز

از 16 تا 20 درجه سانتیگراد              4 روز

از 20 درجه سانتیگراد به بالا              3 روز

بسته بندی :

قرصهای فستوکسین در لوله‌های آلومینیومی 30 ، 20 ، 10 ، 5 عددی و حتي توليد برخي شركتهاي هندي و چيني بصورت فله اي 300 تايي در يك ظرف آلومينيومي  که دهانه آن با چوب پنبه پلاستیکی بسته می شود قرار داده شده و به بازار عرضه ميشود .

طرز عمل :

در غله‌هائی که ارتفاع آن بیشتر از یک متر نباشد قرصهای فستوکسین بوسیله دست در داخل غله گذاشته می شود  ولی در انبارهای بزرگ این کار بوسیله آپلیکانور(سوند) مخصوص که مجهز به دستگاه شمارش است انجام می‌گیرد. در این  آپلیکاتور یک لوله قرص قرار می‌دهند و با هر فشار دادن دسته مخصوص یک قرص به پائین می افتد. ابتدا آپلیکاتور را در غله گندم فرو کرده و سپس دسته را فشار می‌دهند تا قرصها به داخل غله بیافتند. در سیلوهای بزرگ که مجهز به تسمه‌های ترانسپورت هستند ماشینهای مخصوص قابل تنظیم،  قرصها را بفواصل معینی روی تسمه ترانسپورت محتوی گندم که در حال حرکت بوده و گندم را به کندو می‌برد رها می‌کند.

سمیّت :

گاز PH3برای حیوانات خونگرم و انسان دارای سمیت شدیدی است و به این لحاظ از تنفس کمترین مقدار آن باید اجتناب کرد. در زیر مقدار کشنده این گاز ذکر می‌شود.

مقدار گاز موجود در هوا

8/2 میلیگرم در لیتر               بعد از 5/0 ساعت تنفس باعث مرگ می‌شود.

84/0-56/0 میلیگرم در لیتر     بعد از 5/0-1 ساعت تنفس باعث مرگ می‌شود.

26/0-14/0 میلیگرم در لیتر     بعد از 1-5/1 ساعت تنفس باعث مرگ می‌شود.

(ولی بعضی مواقع این دوز می‌تواند تحمل شود)

1/0 میلیگرم در لیتر                    بعد از مدت زیادی تنفس باعث مرگ می‌شود.

004/0-002/0 میلیگرم در لیتر       از طرف انسانها حس می‌شود.

بوی خاص که این گاز دارد توجه شخص را بوجود آن جلب می‌کند از طرف دیگر طرز عمل با این فومیگان طوری است که ایجاب نمی‌کند عمل کننده در فضای عمل بماند و ناچار به تنفس گاز باشد در موقع عمل باید دستکش بدست کرد تا از تماس مستقیم دست با قرصها خودداری شود.

در قوطیها را باید در هوای آزاد و یا اطاقی که پنجره‌های آن بسته نباشد باز کرد. در موقع فومیگاسیون از خوردن غذا و آب و کشیدن سیگار باید خودداری نمود.

 علائم مسمومیت با گاز PH3عبارت است از سردرد، احساس سرگیجه، احساس ضعف، تهوع و اسهال.

کمکهای اولیه :

با بروز هر یک از علائم فوق شخص مسموم را باید فوراً به هوای آزاد منتقل کرد و آنرا به وضع راحتی روی زمین و یا تخت خواباند و گرم نگاه داشت و فوراً به پزشک مراجعه کرد. پزشک بسته بنظر خود می تواند اقدامات زیر را بعمل آورد:

تنفس با اکسیژن، تجویز داروهای مقوی قلب، تجویز داروهای محرک گردش خون، تزریق تدریجی (Intusion)داروهای مقوی و یا گوگرد در خون و غیره