بیماری مارک
بیماری مارک[۱]
سبب شناسی
یک هرپس ویروس انکوژنیک و القا کنندة تومور[۲]
وقوع و اهمیت اقتصادی
بیماری مارک گله‌های ماکیان تجاری را تقریباً در سنین بین ۳۵-۵ هفتگی و در تمامی نواحی دنیا تحت تأثیر قرار می‌دهد.
سویه‌های بسیار بیماریزای ویروس بیماری مارک [vvMDV)[3) مسئول بروز تلفات حاد در گله‌های در معرض و غیرایمن هستند، و شاید میزان این تلفات تا ۵۰% افزایش یابد و تا سن ۶۰ هفتگی نیز قابل مشاهده باشد. عموماً، در گله‌های غیرایمن یا گله‌هایی که به‌صورت مناسب واکسینه نشده‌اند، تلفاتی تا ۲۰% به‌وقوع می‌پیوندد. ویروس بیماری مارک (MDV) مسئول ایجاد تومورهای عصبی و احشایی است. این ویروس به‌عنوان یکی از عوامل مضعف ایمنی[۴] محسوب و گله‌های نیمچة تخم‌گذار (پولت) و جوجه‌های گوشتی دچار عفونت با این ویروس به طیف وسیعی از عفونت‌های ویروسی و باکتریایی حساس می‌باشند. به‌علاوه، تلفات در جوجه‌های گوشتی در معرض به‌دنبال عفونت با این ویروس افزایش می‌یابد و افزایش میزان معدوم‌سازی طی فرآیند فرآوری این جوجه‌ها در کشتارگاه نیز به‌وقوع خواهد پیوست.
انتقال
در معرض قرارگیری[۵] با ویروس بیماری مارک (MDV) از طریق بروز عفونت افقی[۶] صورت خواهد پذیرفت. ویروس عامل این بیماری در برابر در معرض قرارگیری با عوامل محیطی مقاوم بوده و قادر است برای دوره‌های زمانی طولانی در سالن‌های پرورش به‌ویژه در واحدهایی که در بین دوره‌های پرورش پاکسازی نمی‌گردند، حیات خود را حفظ نماید. شدینگ[۷] یا پراکنده‌سازی شوره‌های (غبار پر)[۸] آلوده به ویروس توسط پرندگان عفونی صورت می‌گیرد که شاید از طریق باد، تجهیزات و پرسنل انتشار یابند.
یافته‌های بالینی
درگیری اعصاب محیطی منجر به بروز فلجی موقت (ضعف)[۹] پاها و بال‌ها می‌شود که به فلج دائم[۱۰] این اندام‌ها منتهی خواهد شد. مرگ در پرندگان پرورش یافته در قفس یا برروی بستر در نتیجة دهیدراتاسیون و آزار[۱۱] به‌وقوع خواهد پیوست.
آسیب شناسی
بزرگ‌شدگی فولیکول‌های پر برروی پوست جوجه‌های گوشتی پَرکنی شده قابل مشاهده است و در ایالات متحده، کانادا و اروپا موجب معدوم‌سازی لاشه‌ها می‌گردد.
جراحات مشخصه و اختصاصی بیماری مارک (MD) شامل بزرگ‌شدگی اعصاب محیطی همانند شبکهء سیاتیک یا براکیال[۱۲] می‌باشد. جراحات احشایی ندرتاً قابل مشاهده هستند و کلیه، چشم، پیش معده، تخمدان و سایر ارگان‌ها نیز شاید تحت تأثیر قرار گیرند.
تشخیص و تأئید
ظاهر ماکروسکوپیک جراحات عصبی عموماً دارای اهمیت تشخیصی است. پرولیفراسیون لنفوسیتی برجسته[۱۳] در صورت ارزیابی هیستولوژیک جراحات احشایی و عصبی قابل مشاهده می‌باشد. این وضعیت باید از بوتولیسم یا فلجی گذرا[۱۴] (پدیده‌ای با سبب شناسی ناشناخته، که شاید یک پاسخ اتوایمن در برابر واکسیناسیون در سویه‌های خاصی از ماکیان تخم‌گذار تجاری باشد) تفریق گردد.
جداسازی، شناسایی و تعیین هویت ویروس عامل این بیماری از طریق ارائة بافت‌های مشکوک به یک آزمایشگاه مجهز و از طریق به‌کارگیری تکنیک‌های ویژة کشت سلولی امکان‌پذیر می‌باشد.
پیشگیری
واکسیناسیون جنین ماکیان گوشتی از طریق تجویز واکسن به‌صورت in ovo در روز هجدهم انکوباسیون تخم یا از طریق تجویز زیرجلدی واکسن به جوجه‌های گوشتی، مولد و پولت‌های تخم‌گذار در یک روزگی به‌منظور پیشگیری از وقوع این بیماری اعمال می‌گردد. هم‌اکنون ۳ نوع سویة واکسینال که در واقع به سروتیپ‌های متفاوتی از ویروس بیماری مارک تعلق دارند، در دسترس است:
۱) سویة تخفیف حدت یافتة ماکیان (تیپ ۱ همانند سویهء ریسپنس[۱۵])
۲) سویة غیربیماریزای ماکیان (تیپ ۲ همانند SB1)
3) سویة غیربیماریزای بوقلمون (تیپ ۳ همانند HVT)
با در نظر گرفتن تأثیرات مداخله‌گر پادتن‌های مادری برعلیه HVT، جایگزین نمودن انواع دیگر واکسن به‌منظور واکسیناسیون و ایمن‌سازی نسل‌های پی‌درپی[۱۶] قابل توصیه است. در کشورهایی که ویروس بسیار بیماریزای بیماری مارک (vvMDV) بروز می‌یابد، گله‌های مولد را باید با سویة ریسپنس واکسینه کرد، تا از این طریق امکان واکسیناسیون نتاج این گله‌ها با سویهء کم‌هزینه‌تر HVT به تنهایی یا همراه با سویة تقویت کنندة[۱۷] SB1 فراهم گردد.
واکسن‌های منجمد و همراه با سلول[۱۸] نیازمند شرایط ویژة نگهداری در مخازن حاوی نیتروژن مایع می‌باشند. به‌منظور حفظ حیات ویروس واکسن، رقیق‌سازی و آماده‌سازی واکسن باید به‌دقت و توسط رقیق کننده‌های فراهم شده به‌وسیلة شرکت سازنده صورت گیرد. تکنیک نامناسب واکسیناسیون شاید موجب بروز اختلال در ایمن‌سازی شود و منجر به شکست حمایت برعلیه بیماری گردد. مزارع پرورش و واحدهای پرورش جوجه‌های گوشتی باید به‌صورت واحدهای تک‌سنی مدیریت شوند و چرخه‌های همه – داخل، همه – خارج[۱۹] در آنها رعایت گردد. ضروری است که انتقال جوجه‌های یکروزه به سالن‌هایی که به‌طور کامل پاکسازی گردیده‌اند صورت گیرد تا فرصت کافی برای توسعة ایمنی توسط جوجه‌های واکسینه وجود داشته باشد. به‌منظور اعمال ضد عفونی مناسب، با موفقیت می‌توان از فراورده‌هایی همچون کیمیا دسپاداک فورت® و کیمیا جی- پی- سی فورت® بهره برد. با توجه به حضور گلوتارآلدئید، ترکیبات چهارتایی آمونیوم و اسیدهای معدنی در فراورده‌های ضد عفونی کنندة مذکور، در صورت کاربرد صحیح امکان غیر فعال سازی کامل ویروس بیماری مارک با سهولت امکان‌پذیر خواهد بود.
درمان
در صورت بروز بیماری هیچ‌گونه راهکار درمانی در دست نیست و تنها باید حذف پرندگان بیمار از گله صورت گیرد. با این‌حال، در برخی از اشکال بیماری به‌ویژه اشکال دارای ماهیت التهابی شاید کاربرد درمان‌های حمایتی از قبیل تجویز آنتی‌بیوتیک‌های وسیع الطیف همانند کیمیااِنروسدیم®، کیمیاداکسی- اس® و کیمیادیفلوکساسین® و مکمل‌های درمانی شامل کیمیامولتیویتامین®، کیمیامولتیویتامین فورت® و کیمیاویتاآمینوپلاس فورت® به‌منظور کنترل عفونت‌های ثانویه و تسریع التیام جراحات سودمند باشد.
