کلینیک درد

درد و کلینیک درد

دکتر نوید ابوالاحرار

متخصص بیهوشی، فوق تخصص درد

درد تجربه حسی و عاطفی ناخوشایندی است که در هنگام رویارویی بدن با عوامل آسیب (مکانیکی، حرارتی، شیمیایی و ...) بافتی ایجاد میشود و هشداری است برای فرد تا جسم خود را از آسیب پیش روی محافظت کند. درد مهمترین و بیشترین عاملی است که موجب مراجعه بیمار به پزشک میگردد. در ابتدا درد به عنوان مجازات بشر برای پاک شدن گناهان تصور میشد ولی با پیشرفت علم، نظریه های گوناگونی در مورد ایجاد و انتقال درد ارایه شد. در جدیدترین این نظریه ها چنین بیان شده که درک و ابراز درد توسط فرد تحت تاثیر فاکتور های زیستی – روانی – اجتماعی - اقتصادی (Biopsychosocioeconomic) قرار دارد:

• ·        زیستی (Bio): بررسی تاثیر عامل دردزا بر گیرنده های درد، دستگاه عصبی و سایر سیستم های بدن انسان و همچنین پاسخ بدن انسان به درد؛
• ·        روانی (Psycho): بیانگر تاثیر عوامل روانی بر میزان درک درد و واکنش فرد به درد؛
• ·        اجتماعی (Socio): نشانگر نقش عوامل اجتماعی بر میزان درک درد و واکنش فرد به درد؛
• ·        اقتصادی (Economic): بررسی نقش عوامل اقتصادی بر میزان درک درد و واکنش فرد به درد.

در نهایت این عملکرد قسمت های عالی مغز در پردازش این سه بعد است که درک از درد و پاسخ مناسب به آن را موجب میشود.

دردها را به روش های مختلف میتوان دسته بندی نمود، ولی در رایج ترین و ساده ترین دسته بندی به انواع حاد، مزمن، سرطانی (بدخیم)، پوستی، عضلانی- استخوانی و دردهای ناحیه ای تقسیم میشوند. درد حاد نشانه وجود عامل جدی و فوری آسیب بافتی یا تهدیدکننده حیات است؛ بنابراین اورژانس پزشکی و نیازمند ارزیابی و درمان دقیق و سریع میباشد. ولی درد مزمن نشانه وجود نوعی از آسیب بافتی است که چون شدت و آزار آن کمتر است، ممکن است در ابتدا چندان جدی گرفته نشود و بیمار تا مدتها آن را تحمل کند و اقدامی برای درمان آن انجام ندهد؛ ولی به علت ماهیت آهسته و پیوسته و پیشرونده آن، به تدریج موجب آسیب و تخریب وسیع بافتی میگردد. مهمترین نکته در مورد درد های مزمن این است که به علت طولانی شدن تحریک پایانه ها و اعصاب دخیل در مسیر انتقال درد، تغییراتی در این مسیر ایجاد میشود که موجب بروز نوعی درد با کیفیت و شکل متفاوت از درد اولیه میگردد. نکته جالب تر در این تغییرات، ایجاد درد خودبخود حتی پس از رفع عامل دردزای اولیه است.

از آنجا که بدن انسان یک سیستم پیوسته و مرتبط بین اعضا و دستگاههای مختلف است، درد (حاد یا مزمن) موجب بروز تغییراتی در سایر سیستم های بدن انسان نیز میشود.

بنی آدم اعضای یک پیکرند                     که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی بدرد آورد روزگار                      دگر عضوها را نماند قرار

اولین و شاید مهمترین عارضه درد، تغییرات خلق و خوی فرد میباشد که یک واکنش غریزی و ناخودآگاه در برابر درد است. فرد دردمند، در ابتدا مضطرب و بیقرار است و به دنبال درمانی برای تسکین درد خود میباشد. با افزایش شدت درد، این اضطراب افزایش یافته و میتواند موجب بروز خشم و حالات تهاجمی و پرخاشگری شود. با طولانی شدن مدت درد و عدم بهبود آن، به تدریج سایر اختلالات روحی – روانی مانند احساس ناامیدی، درماندگی، ناتوانی، از کار افتادگی، وابستگی به اطرافیان و درنهایت افسردگی در بیماران روی میدهند. متاسفانه بروز این تغییرات روانی در فرد، خود موجب تشدید درد و مقاومت آن به روشهای مختلف درمانی میگردد.

فرد دردمند همچنین به دلیل بیحرکتی و قرار گرفتن در وضعیتی که موجب کمترین درد یا بیشترین بیدردی شود، مستعد بروز تغییراتی در دستگاه عضلانی – اسکلتی است. بیحرکتی موجب ضعف و تحلیل عضلات و استخوانها، و در نتیجه کاهش مضاعف قوای جسمانی و آمادگی برای بروز آسیب های بافتی بیشتر میشود.

در سالهای اخیر همزمان با پیشرفتهای جدید در شناخت منشاء، ماهیت، انتقال، اثرات و عوارض درد، نگرش نوینی نیز در نحوه برخورد با درد و بیمار دردمند در دنیا ایجاد شد و گروهی از متخصصین بیهوشی که از دیرباز مسؤولیت ایجاد بیدردی و آرامبخشی برای بیمار در حین اعمال جراحی و سایر اقدامات دردناک را بر عهده داشته اند، رشته فوق تخصصی کنترل درد (Pain Management) و کلینیک های چند تخصصی درد  (Multidisciplinary Pain Clinic) را پایه گذاری کردند. نکته شایان توجه در مورد درد و کلینیک های درد، توجه به واژه های "کنترل درد (Pain Control)" یا "اداره درد(Pain Management) " است که بسیار هوشمندانه برگزیده شده اند. همانگونه که گفته شد درد مزمن در طول زمان موجب تغییراتی در سیستم عصبی و بروز دردهای خودبخود با ماهیت متفاوت و مقاوم به درمان میشود. گرچه هدف اصلی در اقدامات کنترل درد و کلینیک های درد، تسکین کامل درد است؛ ولی از آنجا که در مورد دردهای مزمن این هدف گاهی غیرممکن است، هدف کاهش و به عبارتی کنترل درد به حدی است که برای بیمار قابل تحمل و غیرآزاردهنده باشد و بیمار بیشترین توانایی انجام زندگی روزمره و طبیعی را پیدا کند.