انواع فرآورده‌های پوستی

1- مرهم یا ضماد
خمیری است که از مخلوط کردن پودر گیاه خشک یا تازه به همراه یک مایع (آب میوه،آب، عسل یا شیر) بدست می آید. نیمه جامد است و قابلیت گسترش روی پوست را ندارد.
مثال: اکالیپتوس و یا گیاه خانواده نعناع + عسل جهت تسکین درد و ورم (بدلیل آب پوست).

2-پماد
مخلوطی از یک ماده موثره که در پایه روغنی به شکل قابل استفاده روی پوست ساخته شده است. دارای گسترش پذیری متوسط است. کاملاٌ چرب و نیمه جامد است. پایداری بیشتری از بقیه فرآورده‌های پوستی دارد. برای قسمتی از بدن که دارای مو است یا در هوای گرم یا پوستهای حساس معمولا استفاده نمی‌شود.

3 - کمپرسها
روش موضعی خوبی برای التیام زخمهاو صدمات یا کششهای عضلانی و سردرد است. دمکرده‌ها، جوشانده‌ها و رقیق شده تنتورها را گرم کرده، پارچه ای از جنس پنبه یا کتان یا گاز استریل را در آن بخوابانید. سپس کمی فشرده و روی محل قرار دهید.
4- کرم‌ها
مخلوط آب در روغن هستند. فرآورده‌هایی با پایه امولسیونی، نیمه جامد، گسترش پذیری خوبی دارند. مناسب برای انواع پوستها می باشند.

5- لوسیون‌ها
مایع هستند. گسترش پذیری بسیار خوبی دارند. مخلوطی از مواد محلول در آب یا مخلوطی از مواد روغنی است. لوسیون‌ها همگن هستند. گلیسیرین ماده ای است که میتوان با آن لوسیون ساخت با یک سری مواد مغذی و نگهدارنده یا پاک کننده و ضدعفونی کننده و ویتامینE.

6- محلولها
مایعند، محلول در آب، شفاف و پایدار، بعد از استفاده پوستی عامل حلال تبخیر شده و مواد موثره روی پوست باقی می ماند.

7- بخورها
محلول‌هائی جهت استعمال تنفسی می‌باشد.

8- محلول ضدعفونی کننده
محلول هستند اما مالیدنی نیستند مثل الکل.

9- ژلها
99 درصد آب که با یک سری مواد پلیمری بصورت ژل درآمده است (کتیرا).
10- صابونها
مواد جامدی هستند که بعنوان شوینده استفاده می‌شود. اولین امولسیون کننده دارای یک سر آب دوست و یک سر چربی دوست می باشند.

11- شامپوها
مواد شوینده مانند صابونها بعلاوه برخی عصاره‌های گیاهی یا پروتئین‌های حیوانی که بصورت مایع هستند.
جهت اثرگذاری بهتر ماسکها و کرم‌ها و فرآورده‌های پوستی اول پوست را با یک کرم پاک کننده یا لوسیون پاک کننده تمیز کرده و سپس از کرمها یا لوسیونهای مورد نظر استفاده کنید.

مواد اولیه در تهیه فرآورده‌های پوستی (كرم سازی)
1- مومها و روغنها
كلمه موم(Wax) از ریشه لغت(Weax) آمده و این لغت به موادی اطلاق می‌شود كه به مواد پلاستیكی شباهت داشته باشند و موم زنبور عسل از آن جمله است. تمامی مواد اولیه بكار رفته در فرآورده‌های پایه نیمه جامد را می‌‌توان در دسته موم‌ها جای داده، به همین دلیل مومها را به چند دسته تقسیم كرده اند.

موم‌های حیوانی
این مومها با روشهای خاصی از حیوانات به دست می‌آیند.
الف) موم زنبور عسل: موم معمولی زنبور عسل توسط این حشره تهیه و دارای انواع مختلف می‌باشد كه بهترین نوع آن از زنبور هندی بدست می آید و انواع مهم دیگرش عبارتند از هند، استرالیا و ایتالیا. موم خالص حاصل كندو را موم بكر می نامند. موم زنبور عسل با دو حالت موجود است:
1) زرد رنگ كه رنگ طبیعی موم می‌باشد.
2) سفید رنگ كه زردی آن توسط نور خورشید یا مواد شیمیایی مثل دی كرومات پتاسیم و اسید سولفوریك محو شده است. موم زنبور عسل دارای نقطه ذوب 62 تا 65 درجه سانتیگراد می‌باشد. بیشترین استفاده موم درCerats یا مرهم‌های دارای غشاء مومی می‌باشد.
حلالیت: در آب نامحلول، در الكل سرد كم محلول و در الكل جوش محلول است. در كلروفرم، اتر، روغنهای فرار و ثابت كاملاً محلول است.
موارد مصرف: پایدار كننده ترین امولسیونهای آب در روغن(W/O)، براق كننده فرآورده‌های پوستی، بالابرنده قوام و سختی فرآورده‌های موضعی و نرم كننده.
عوارض جانبی: واكنشهای حساسیتی مفرط.
ناسازگاری: با مواد اكسید كننده ناسازگار است.
شرایط نگهداری: در ظروف در بسته و دور از نور نگهداری‌ شود.
ب) اسپرماستی(بلان دو بالن):‌ به این ماده سفیده نهنگ نیز گفته می‌شود. ماده مومی شكل است كه از محفظه واقع بر روی دماغ راست و یا از سلولهای چربی نهنگ بدست می آید. بلان دو بالن جسمی است جامد، سبك و نیمه شفاف كه در لمس كردن روغنی است. دارای بوی ضعیف مخصوص است. بلان دو بالن قابلیت فساد كمی دارد. اگر بر روی بلان دو بالن كمی الكل 90 درجه بیفزایند تبدیل به پودر می‌شود. نقطه ذوب بین 42 تا 50 درجه سانتیگراد می‌باشد. در آب و الكل سرد نامحلول بوده، در اتر، كلروفرم، الكل جوشان، روغنهای فرار و ثابت محلول می‌باشد.
موارد مصرف:‌ بالابرنده قوام و اصلاح كننده قوام (با غلظت 5/12 درصد دركلدكرمها، با غلظت 11 الی 15 درصد در پمادها و كرمها) نرم كننده و درخشان كننده فرآورده‌های نیمه جامد و پایدار كننده امولسیون‌های روغن در آب(O/W).
عوارض جانبی:‌ واكنش‌های حساسیتی
ناسازگاری: با محیط‌های بازی یا اسیدی قوی ناسازگار است.
شرایط نگهداری: در ظرف درب بسته، در جای خشك و خنك، دور از نور و حرارت بالای 40 درجه سانتیگراد نگهداری شود.
ج) لانولین (چربی پشم): از ترشحات غدد مولد چربی گوسفند كه روی پشم حیوان گسترده شده اند به دست می آید. لانولین به دو شكل آبدار (هیدارته) و بی آب (آنیدر) وجود دارد. لانولین آنیدر به صورت توده ای نرم، زرد رنگ و كشدار با بوی مخصوص است كه بین°C 36 الی°C 42 ذوب می‌شود. لانولین آنیدر می‌‌تواند تا حدود دو برابر وزن خود آب جذب كند بدون اینكه دو فاز از یكدیگر جدا گردند. اضافه كردن ده درصد وزن لانولین، سیتل الكل باعث افزایش قدرت جذب آب در لانولین می گردد. لانولین هیدراته (آبدار) بصورت ماده ای خمیری شكل سفید مایل به زرد با بوی كم نافذ است كه بین 38 الی°C44 ذوب می‌شود و حاوی 25 تا 30% آب می‌باشد.
موارد مصرف: مصرف عمده آن بعنوان پایه در پمادهاست. لانولین شبیه ترشحات غدد چربی در پوست انسان می‌باشد. به تنهایی و به راحتی جذب نمی‌شود ولی با یك روغن گیاهی اگر مخلوط شود و یا پارافین مایع، تولید كرم نرمی می نماید كه در پوست نفوذ كرده و جذب دارو را تسهیل می نماید. لانولین امولسیون آب در روغن ایجاد می‌كند. این امولسیونها در طول نگهداری در سطح، تیره رنگ می گردند.
  عوارض جانبی: ممكن است حساسیت پوستی دیده شود. ناسازگاری: ممكن است با داروهای فعال خاصی(Certain Active Drugs) ناسازگاری داشته باشد.
شرایط نگهداری: در ظروف در بسته، دور از نور و در دمای°C 25 یا كمتر نگهداری می‌شود.
د) اكسنژ (چربی خوك): از آب كردن سلولهای چربی خوك به دست می آید. دارای ظاهری نرم، سفید و یكنواخت و بوی مخصوصی است. در حرارت°C 40 تا°C 42 ذوب می‌شود و تبدیل به مایع زلال و بی رنگ می گردد. اكسنژ جذب آب نموده و افزودن 10 درصد الكل ستیلیك به آن جذب آب را می افزاید. اكسنژ در اثر مرور زمان تند شده و بوی نامطبوعی می گیرد.