تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی

سنگ هاي قيمتي فست شده، کيفيت هاي ذاتي يک ماده معدني مانند رنگ (يا فقدان آن)، وضوح، آتش (شعله وري) و درخشندگي را از خود نشان مي دهند که در غير اين صورت ممکن است از نظر پنهان بمانند. مهارت گوهرتراش در اين بخش بسيار مهم است و انواع گوناگوني از تراش هاي مختلف ابداع شده اند تا طيف گسترده اي ازسنگ هاي قيمتي را در بهترين حالتشان نشان دهند. اولين تراش، کابوشن (cabochon) بود – يک گنبد صيقلي ساده. اين تراش امروزه به طور گسترده اي براي سنگهاي شفاف يا مات که براي تاثيرگذاري شان، به رنگي اثر سطح متکي هستند، استفاده مي شود. فیروزه(Turquoise)، اپال (opal) و سنگ ماه (moonstone) به اين روش تراش مي خورند. انواع تراشهاي قديمي، تراش تاريخي رز (rose cut) و گسترش آن، بريولت ( briolette)، قطره اي (drop-shaped) و ساير انواع تراش، هر از گاهي بازگشت به مدرا در پي داشته اند.

تراش برلیان گرد جديد، از تراش هاي برليان قبلي تکامل يافته و به ويژه براي الماس طراحي شده است که با 57 يا 58 فست، از نظر رياضي به شکلي زاويه دار شده تا شعله وري و درخشش اين سنگ را به بهترين نحو ممکن نشان دهد. اين بازده بلور الماس هشت وجهي را نيز به حداکثر مي رساند. تغيير و تصرف بسياري در زمينه تراش برليان وجود دارند که از جمله آنها مي توان به بيضي (oval)، گلابي (marquise)، اشک و شکل قلب اشاره کرد. درضمن تراش هاي فانتزي جديد همچنان در حال توسعه هستند.

تراش پله ( تراش تله نيز ناميده مي شود)و اقتباس هاي آن براي سنگ هاي رنگي با پراکندگي کم (fire) مناسب هستند چرا که رنگ بدنه را نمايان تر مي کنند. اين تراش يک فست تيبل (table facet) بزرگ دارد که با فست هاي مستطيلي بلند در قسمتهاي بالا و پائين لبه (girdle ) سنگ احاطه شده است. طرح اوليه مي تواند انواع اشکال هندسي را به خود بگيرد- مستطيل، مربع، مثلث، بادبادک شکل و بيشتر. سنگ هاي تراش پله اي مستطيل شکل کوچک، با فست هاي کمتر، تحت عنوان باگت شناخته شده اند و درحلقه ها به عنوان سنگهاي شانه براي سنگهاي بزرگتراستفاده مي شوند.

يک فرم مختصر از تراش پله اي، تراش زمرد (امرالد) است که براي حذف آسيب زدن به گوشه هاي شکننده سنگ جواهر، طراحي شده است. اين تراش بطور گسترده براي زمردها (که به همين دليل اين اسم را دارد) بکار مي رود که تمايل به شکنندگي در آنها زياد است.اين تراش گاهي اوقات براي الماس استفاده مي شود که يک تراش مفيد براي کريستال هاي مسطح تر الماس و macles (کريستال هاي جفت) وانواع سنگ هاي ديگر محسوب مي شود. با پيچيده تر شدن فناوري تراش، تراش هاي جديد نيز همچنان در حال شکل گيري هستند و قديمي ها هم در حال پيشرفت. مثلا در حال حاضر، ليزرهاي کامپيوتري به طور گسترده اي براي تراش الماس استفاده مي شود که بسيار دقيق و به طور فزاينده اي مقرون به صرفه هستند.

برش Point Cut

الماس از جايگاه خاصي در ميان جواهرات و گوهرهاي قيمتي برخوردار است.شايد اين سوال براي شما هم مطرح باشد که تاريخ تراشکاري اين پديده چشم نواز به چه دوراني باز مي گردد؟

بنا به مستندات تاريخي اولين الماس تراشي هاي موفق مربوط به قرون وسطي است. در آن دوران اولين پيشرفت هاي گوهر تراشي نوعي صيقل دادن بود. در اين روش که با استفاده از روغن زيتون و پودر الماس انجام ميشد گوهر تراشان کريستال خام و برش نخورده (Rough) را صيقل مي دادند که نتيجه آن يک الماس 8 وجهي (octahedral) بود. اين روش برش الماس در اصطلاح Point Cutخوانده مي شود. اين نوع تراش را مي توانيد در انگشترهاي بسيار قديمي که نگين الماس دارند مشاهده کنيد.

تراش برلیان

تراش برليان يکي از انواع تراشي است که برايالماس و بسياري از سنگ هاي قيمتي ديگر استفاده مي شود. مهمترين مشخصه اين نوع تراش، تعداد بسيار زياد صفحات و وجه هاي چندگانه گوهر است.همچنين درخشش بسيار زياد گوهر هايي با اين نوع تراش شکل مي گيرند از مزيت هاي به کار گيري اين روش است. دليل اين درخشش نيز حالت مخروطي شکل گوهر تراشيده شده به شيوه برليان است که باعث چرخش بيشتر نور در گوهر مي شود.

 تاريخچه تراش برليان

به گفته محققين،قدمت استفاده از الماس در زيور آلات و جوهرات حداقل به قرن چهاردهم ميلادي باز مي گردد.در نتيجه پيشرفت تکنولوژي و توسعه ابزارآلات تراش جواهر اين نوع تراشکاري گوهر پر ارزش به تدريج به تکامل رسيده است. تراش برليان (Brilliant) نتيجه سال ها مطالعه علمي و عملي در برش انواع جواهرات است. اين تراش به دليل ايجاد طيف رنگي بسيار گسترده از محبوبيت فراوان برخوردار است و براي تمام سنگ هاي قيمتي و نيمه قيمتي کاربرد دارد.

تراش Round Brilliant-Cut در سال 1919 توسط Marcel Tolkowsky توسعه يافت و درواقع نوعي راهنماي عمومي بود که شامل جنبه هاي مختلف برش الماس مي شد، اما آنچه که امروزه استفاده مي شود مدل ايده آل مارسل است.

 GIA در مقاله اي در اين باره مينويسد:

هر سطح کوچک در جواهرات و سنگ هاي قيمتي پتانسيل لازم براي تغيير جهت انعکاس نور را دارد. از اين رو بايد محاسباتي سه بعدي انجام شود تا مسير بازتاب نور پيش بيني شود. از آنجايي که الماس ها با تقريب خوبي متقارن هستند ، نور از سمت هاي مختلف و با زواياي مختلفي وارد آن شده و اين عامل نياز به ارزيابي مجدد نتايج Tolkowsky را موجب مي شود تا الماس به بهترين نحو بدرخشد.

جنبه مهم ديگري که Tolkowsky آن را ناديده گرفت ميزان بازگشت نور درون الماس بود. وي تنها دو بار بازگشت نور را محاسبه کرده بود. درحاليکه ما مي دانيم بخش مهمي از ظاهر الماس بخاطر وجود پرتو هايي نوري است که بيش از دو بار در سنگ چرخيده اند. در واقع بار ديگر ميبينيم که توضيح Tolkowskyدرباره عملکرد الماس مفيد، ولي با تکنولوژي دستگاه هاي امروزي ناقص است.

 مشخصات تراش Brilliant

در تراش هاي امروزي برليان ( Modern Round Brilliant (تصاوير 1 و 2)) 58 سطح مختلف ( بدون احتساب Culet 57 سطح) وجود دارد. در اين تراش 33عدد تاج (Crown) و 25 عدد Pavilion موجود است(براي بررسي جزييات به تصاوير توجه نماييد)، البته بايد گفت در دهه هاي اخير جواهرتراشان در قسمت مياني تعداد سطح هايي ديگري مي تراشند و در بعضي گوهر ها تعداد تراش بيشتري در بخش تاج و پايه بوجود مي آورند. اما بسته به اندازه و محل تراش ممکن است برش، به تقارن سنگ قيمتي صدمه بزند بنابراين همواره بايد به زاويه تراش توجه شود.تراش جواهرات به شيوه اصلي نيازمند بهره مندي از دانش ،مهارت و ابزار دقيق است.

تراش Old European Cut

برش موسوم به روش سنتي اروپايي (Old European Cut) که داراي تعداد زيادي سطح کوچک است پايه برش مشهور Round Brilliant محسوب مي شود. اين نوع تراش در قرن هيجدهم بسيار پرکاربرد بوده است تا جايي که در سال 1919 بهترين برش الماس محسوب مي شد و به طور معمول در تمام عتيقه فروشي ها مي توان جواهري را يافت که داراي اين نوع تراش باشد.

تراش Old European Cut با توجه به ويژگي هاي الماس و با اندازه گيري هاي دقيق بوجود آمده است تا حداکثر ميزان درخشندگي را براي الماس بوجود بياورد. اين تراش قبل از بوجود آمدن اره الماس مورد استفاده طراحي شده و تماماً با دست تراشيده مي شده است. Pavilion اين تراش بسيار بلند است و تاج (Crown)بزرگي دارد.

يکي از مهمترين ويژگي هاي اين تراش وجود Culet باز (Open Culet) است که باعث مي شود سنگ در زير نور شمع بسيار زيباتر به نظر آيد و نور در آن بچرخد، ولي در زير نور لامپ open Culet به شکل سوراخي بر روي گوهر به نظر مي رسد که چندان دلچسب نيست. اين نوع تراش مانند تراش Old Mine Cut رنگ واقعي سنگ را تا حدي پنهان مي نمايد و به دليل چرخش نور، سنگ را روشن تر جلوه مي دهد.

تراش فیروزه

تراش بر روی فیروزه طی مراحل زیر انجام می شود:

1. فیروزه را از سنگ دربرگیرنده (سنگ مادر) بیرون می آورند. البته وقتی فیروزه به صورت ورقی است، آنرا به همراه سنگ مادر می تراشند، یعنی در قسمت زیرین آن سنگ مادر باقی می گذارند.
2. سپس فیروزه را اندازه کرده و به شکل دلخواه (اشکی، لوزی، گرد (عدسی) و بیضی) تراش می دهند. از آنجاییکه در مرحله قبل شکل خاصی به خود نگرفته و فقط شکل ابتدایی به آن داده شده و همچنین دادن شکل منظم با دست بر روی چرخ امکان پذیر نبوده و مشکل است، تراشکاران سنگ را بر سر یک قطعه میله فلزی که در سبک قدیمی به جای میله از چوب استفاده می شده، قرار می دهند. بر سر میله چسب مخصوصی قرار دارد که فیروزه را پس از حرارت دادن چسب و به حالت مذاب در آمدن آن بر روی میله سوار می کنند. در این مرحله فیروزه ای که بر سر میله چسبیده است را با استفاده از چرخ تراش صاف می کنند و شکل مورد نظر به صورت منظم، صاف، بدون زواید و زاویه های اضافی در می آید.
3. مرحله بعدی جلا دادن فیروزه است که در این حالت سنگ روی چرخ با نمد پوشیده شده و همراه با ماده مخصوص جلا داده می شود.
4. پس از این مرحله فیروزه را با سنباده ای نرم می سایند. حرکت سنگ روی سنباده، باید حرکت رفت و برگشتی و هم زمان چرخش به دور محور سنگ صورت گیرد تا ثبات و پایداری رنگ آن بیشتر شود.
5. پس از آماده شدن سنگ فیروزه، آن را از میله فلزی جدا کرده و روی یک رکاب برنجی قرار داده و جهت عرضه در داخل ظرف خاک اره قرار می دهند تا رطوبت از آن دور باشد و در نهایت به منظور استفاده در زیور آلات، تزئینات و مصارف دیگر به فروش می رسد.

تراش Old Mine Cut

برش موسوم به Old Mine Cut در اواخر قرن هفدهم ميلادي توسط يک معدنچي پير به وجود آمد.اگر چه اين برش با برش round brilliant تفاوت هاي بسياري دارد، اما round brilliant در واقع گونه تکامل يافته از برش Old Mine Cutبه حساب مي آيد. تراش Old Mine Cut برخلاف شيوه round brilliant بيشتر به شماي شکل هندسي مربع نزديک است تا شکل هندسي دايره که بنيان گونه round brilliant را تشکيل مي دهد.

برش Old Mine Cut به وسيله تاج بالاي الماس، سطح هاي کوچک، pavilion بلند و سطح زيرين (Culet) بزرگ شناخته مي شود. اين نوع برش داراي اسامي ديگري است که از مهمترين آن ها مي توان به موارد زير اشاره کرد:

• old miner
• Peruzzi cut
• triple cut brilliant

به دليل اينکه اين نوع برش به اره الماس (diamond saw) نياز ندارد، براي مدت زيادي جز استاندارهاي برش الماس در اروپا محسوب مي شد. اگرچه امروزه از اين نوع برش براي تراشيدن گوهرها به ندرت استفاده مي شود اما مي توان گوهر هاي قديمي برش خورده بدين شيوه را در عتيقه فروشي ها و موزه هاي جواهرات يافت.

در گوهر هايي که با اين روش تراش داده مي شوند، معمولاً شکل اصلي سنگ ، تا حد زيادي حفظ مي شود و در بسياري موارد ، گوهر از نظر تراش داراي تقارن خوبي نيست اما در عوض وزن بيشتري نسبت به هم رديفان خود دارد. امروزه دقت دستگاه هاي تراش جواهرات بسيار بالا رفته است و کمتر کسي است که متوجه تقارن تراش گوهر و... نشود. اما تراش Old Mine Cut داراي اصالت و زيبايي سحرآميز خود است و همين امر است که افراد را به سمت خود جذب مي کند.

تراش کابوشن

نام Cabochon از کلمه فرانسوي Caboche به معناي گنبد کوچک گرفته شده است و به نوعي تراش که به صورت بدون سطح است، اطلاق مي شود. در واقع قسمت بالاي گوهر به شکل محدب و قسمت زيرين آن مسطح است که حالتي گنبدگونه بوجود مي آورند. به اين نوع تراش در ايران کابوشنيا دامله مي گويند. يکي از بزرگترين مزيت هاي اين روش تراش به صرفه بودن آن است زيرا در مقايسه با تراش هاي ديگر وزن کمتري از سنگ خام (Rough) براي تراش از بين مي رود و در نتيجه سنگ حاصل، وزن بيشتري خواهد داشت.

در اواخر قرن 13 و در اوايل قرن 14 ميلادي، علاقه براي ايجاد گوهر هايي با سطح و در نتيجه ايجاد چرخش نور درون سنگ افزايش يافت و در زمان رنسانس اين علاقه به گونه اي شدت گرفت که علم و هنر کنترل نور درون سنگ قيمتي به توسعه علم گوهرشناسي و طبيعتاً گوهرتراشي انجاميد. علاقه به اين نوع گوهرتراشي اندک اندک سراسر اروپا را فرا گرفت و در نهايت باعث شد مديريت نور به موضوع اصلي در گوهر تراشي مبدل شود.

حال اين سوال پيش مي آيد که چرا بعد از چندين قرن تلاش در اين زمينه و بوجود آمدن ابزار دقيق گوهرتراشي، هنوز از تراش کابوشن استفاده مي شود؟ اين نوع تراش معمولاً براي سنگ هاي غير شفاف استفاده مي شود. همانطور که مي دانيد سنگ هاي که سختي موسآنها کمتر از 7 است به راحتي خراشيده مي شوند و مسلماٌ خراش هاي زياد روي گوهر جذابيت آن را کم مي کند به همين دليل گوهر هاي که سختي کمتر از 7 دارند و کدر هستند به شکل کابوشن پليش داده مي شوند تا خراش ها کمتر به نظر بيايند. به همين دليل بسياري از سنگ ها از جمله اوپال، فيروزه و عقيق به اين شکل تراشيده مي شوند.

از اين تراش براي سنگ هاي داراي ستاره (مانند Star Sapphire) و سنگ هاي چشم گربه اي استفاده مي شود. به دليل آنکه چشم حساسيت کمتري نسبت به عدم تقارن در بيضي دارد معمولاً سطح زيرين کابوشن ها بيضي در نظر گرفته مي شود. دليل ديگر اين انتخاب ترکيب زيباي گنبد بيضوي است که معمولاً مشتريان بيشتري را به خود جلب مي کند.

تامبل کردن

تامبل کردن فرآیندی ساده است که طی آن، سنگ های تراش نخورده در استوانه ای گردان که حاوی ساینده هاست، قرار می گیرند. در این روش به تدریج هر چه کار پیش می رود به منظور دستیابی به پولیش مناسب و مورد نظر، از ساینده های ظریف تری استفاده می کنیم. این فرآیند پولیش بسیار شبیه به چیزی است که در نهر یا ساحل برای سنگ ها اتفاق می افتد ، با این تفاوت که سطح پولیش بسیار بالاتر است. این ساده ترین و کم هزینه ترین مرحله گوهرتراشی است. 

قبل از اقدام به تامبل کردن، به نکاتی باید توجه کنید. اولین مورد این است که برای اینکه عمل تامبل کردن اتفاق بیافتد، سنگ ها باید در اندازه های مختلف باشند. البته باید توجه داشت که اندازه آنها نباید از نصف قطر استوانه دستگاه تامبلر بزرگتر و همچنین کوچکترین اندازه سنگ نیز نباید کمتر از یک دهم اندازه بزرگترین سنگ داخل استوانه باشد. شما نمی توانید به سادگی چند قطعه بزرگ سنگ در استوانه تامبلر قرار دهید و انتظار داشته باشید که آنها به شکلی مطلوب بیرون بیایند. 

نکته دوم که باید در نظر داشت این است که نباید تمامی سنگ هایی را که در اختیار دارید درون دستگاه تامبلر خود بریزید. خیلی بهتر است که سنگ ها در دو یا سه نوبت داخل دستگاه شوند.

نکته دیگر این است که به منظور جلوگیری از خراش سنگ های نرم تر توسط سنگ های راف سخت تر، تمام سنگ های داخل استوانه باید سختی یکسانی داشته باشند. اگر حتی یک سنگ داشته باشید که سخت تر از بقیه باشد، همان یک سنگ، سایر سنگ های داخل استوانه را خراش می دهد. البته، سنگ هایی که فقط برای پر کردن فضا استفاده می شوند، می توانند نرم تر از گوهرهایی باشند که شما می خواهید پولیش دهید. اندازه گیری سختی سنگ شاید دلهره آور به نظر برسد اما با ابزار ساده قابل انجام است. یک چاقوی جیبی، سختی معادل 6 تا 6.5 دارد؛ سختی سوهان به 7 نزدیکتر است. سختی سنگ های خود را توسط چاقو یا سوهان می توانید مورد آزمایش قرار داده و سختی آنها را با سختی شناخته شده گوهرهای معروف بسنجید.

آخرین نکته، توجه به مکان قرار دادن دستگاه تامبلر می باشد. این دستگاه ها پر سروصدا بوده و ممکن است روزها 24 ساعته کار بر روی گوهرها صورت گیرد تا فرآیند پولیش به کیفیت مطلوب برسد. شرکت های مختلف، دستگاه هایی با مشخصات ویژه تولید کرده اند اما همچنان این دستگاه ها پر سروصدا محسوب می شوند. 

تراش Rose Cut

در مقالات قبل به تراش هاي ابتدايي جواهرات، Point Cut وTable Cut پرداخته بوديم، سپس تراش جواهر Old Single Cut رامعرفي کرديم که نوع کامل تري از گوهرتراشي محسوب مي شود. در اين مطلب قصد داريم تراش Rose Cut را معرفي کنيم که نوع پيشرفته تري از تراش جواهرات است.تراش ­rose cut يکي از اشکال کلاسيک تراش الماس است و به دليل اينکه شباهت زيادي به غنچه گل رز دارد با اين نام شناخته مي شود.

اين نوع تراش جواهر فاقد هرگونه سطح تخت (Table) به عنوان پايه بوده ولي داراي تعداد زيادي سطح در نيمکره بالايي جواهر است. اين سطوح معمولاً به شکل مثلث هستند و به سمت بالاي سنگ متمرکز شده اند. چنين ساختاري معمولا در دو رديف در Rose Cut وجود دارد که شامل شش مثلت مي شوند ولي در برخي سنگ هاي قيمتي بزرگتر تعداد رديف ها، بيشتر خواهد بود.

 تاريخچه برش Rose Cut

اکثر افراد بر اين باورند که اين نوع برش الماس در شهرهاي اروپا در 1520 معرفي شده ولي برخي مي گويند که اين نوع تراش حدود سال 1400 در هند شکل گرفته است. با اين وجود اين نوع گوهر تراشي در بين قرن هاي 16 تا 18 ميلادي استفاده مي شده است. جواهرتراشان باستاني دلايل زيادي براي استفاده ازcut Rose داشتند. مهمترين دليل، به حداکثر رساندن وزن گوهر تراش خورده بود؛ زيرا با اين شيوه برش مي توان تا حد زيادي از سنگ خام را مورد استفاده قرار داد. از سوي ديگر، تراش به شيوه cut Rose با ابزارآلات جواهر تراشي ساده و ابتدايي نيز ممکن است. البته با توجه به پيشرفت تکنولوژي و بهبود شگرف تجهيزات جواهر تراشي، روش هاي بهتري براي تراش جواهرات به وجود آمده است.

جواهرسازان باستاني گاهي اوقات در زير سنگي که به شکل Rose Cut تراشيده شده بود يک لايه فويل فلزي براق قرار مي دادند تا نوري که به آن مي رسيد را در سنگ بازتاب کند.بدين گونه گوهر درخشان تر به نظر مي آمد. امروزه بسياري از سنگ هاي قيمتي که به اين شکل تراش خورده با استفاده از دستگاه هاي جديد به شکل برليان تراش داده شده اند به همين دليل يافتن گوهري که هنوز اين نوع تراش را داشته باشد، بسيار دشوار است.

اسامي ديگر اين نوع تراش:

• Rosette
• Antwerp Rose
• Dutch Cut
• Crowned Rose Cut
• Full Holland Cut