الیاف کتان

کتان نیز مانند پنبه لیفی گیاهی است  که ماده ی تشکیل دهنده ی آن سلولز می باشد.الیاف کتان از ساقه ی گیاه کتان استخراج می شوند و گیاه کتان یک گیاه یک ساله بوده و هر ساله کاشته می شود. طول ساقه ی کتان تقریبا 120 سانتی متر و قطر آن 1.5 تا 4 میلی متر بوده و در بالای ساقه شاخه های متعددی وجود دارد. گیاه کتان در هوای معتدل و مرطوب رشد می کند و رشد آن در هوای بارانی بسیار خوب می باشد. مدت رشد گیاه کتان سه ماه می باشد و این گیاه در فصل بهار و اغلب در اردیبهشت کاشته می شود. کیفیت الیاف کتان به ویژگی های خاک و کشت گیاه و هم چنین به شرایط آب و هوایی بستگی دارد.

میزان ناخالصی های الیاف کتان تقریبا از ناخالصی های الیاف پنبه بیشتر است. گیاه کتان دهه ها قبل در استان های شمالی کشور کشت می شده ولی در حال حاضر کاشت و پرورش کتان در کشور تقریبا منسوخ شده است.

از نظر ساختمان داخلی، آرایش مولکولی در ساختمان لیف کتان بسیار بیشتر از آرایش مولکولی الیاف پنبه می باشد و میزان کریستالی الیاف کتان بیشتر از الیاف پنبه است.

ریتینگ یا جداسازی الیاف از ساقه گیاه کتان

پوست گیاه کتان به طور نسبتا محکمی به قسمت چوبی ساقه چسبیده است و الیاف کتان در داخل پوست ساقه گیاه کتان هستند. برای جداسازی پوست گیاه از قسمت چوبی ساقه، گیاه کتان را پس از برداشت از مزرعه داخل آب قرار می دهند تا صمغ یا شیره بین پوسته و قسمت چوبی ساقه در داخل آب حل شود و بتوان به راحتی پوست را از ساقه جدا کرد. عمل جداسازی الیاف از ساقه گیاه کتان (ریتینگ) به روش های مختلقی انجام می شود که این روش ها عبارتند از: روش حوضچه، روش استخری، روش شبنم، روش جریان آب و روش شیمیایی در ادامه هریک از این روش ها را به طور مختصر توضیح می دهیم.

روش حوضچه ای: در این روش از یک حوضچه ی بتونی استفاده می شود و ساقه های گیاه کتان در داخل آب حدود 30 درجه این حوضچه خیسانده می شود در این روش میتوان شرایط ریتینگ را کنترل کرد. روش حوضچه ای یک روش مدرن و جدید ریتینگ است و الیاف حاصل از این روش دارای کیفیت بهتری نسبت به روش های دیگر ریتینگ می باشند.

روش استخری: در این روش گیاه را پس از برداشت در داخل استخری که دارای آب ساکن است می ریزند و گیاه کتان به مدت دو یا سه هفته در داخل استخر باقی می ماند سپس آب استخر خارج می شود و گیاه هم چنان در داخل استخر می ماند تا خشک شود و پس از آنکه خشک شد، ساقه های خشک شده برای عملیات بعدی و جداسازی الیاف از روی قسمت چوبی ساقه به محل مربوطه حمل می شود.

روش شبنم: در روش شبنم عمل ریتینگ گیاه با قرار دادن آن در فضای باز و پخش کردن آن بر روی سطح زمین و در نهایت خیساندن به وسیله شبنم و باران و در طول چند هفته انجام می شود. از آنجایی که در این روش، عمل جداسازی طولانی است لذا الیاف روی ساقه تغییر رنگ داده و به رنگ قهوه ای می گرایند. این روش در منطقه هایی که آب کم می باشد به کار برده می شود. در روش شبنم علاوه بر تغییر رنگ الیاف به قهوه ای، به دلیل مدت طولانی ماندن گیاه در فضای باز، الیاف از نظر مقاومت و استحکام ضعیف می شوند. این روش عمدتا در کشور های اروپای شرقی و روسیه مورد استفاده قرار می گیرد.

روش جریان آب: دراین روش برای جداسازی از آب جاری استفاده می شود و ساقه های گیاه کتان به مدت چند هفته در داخل نهر یا جوی که در داخل آن آب جریان دارد قرار داده می شود. در این روش، جریان آب باعث می شود که عملیات ریتینگ و تخمیر شیره گیاه به کندی انجام شود اما مزیت این روش آن است که از بوی نامطبوع آب جلوگیری می شود در صورتی که عملیات جداسازی به روش استخری، حوضچه ای و شبنم دارای بوی نا مطبوعی است که ناشی از تخمیر شیره و صمغ گیاه کتان می باشد.

روش شیمیایی: در این روش از مواد شیمیایی برای جداسازی و تخمیر یا حل کردن صمغ و شیره گیاه استفاده می شود. در ریتینگ شیمیایی، گیاه کتان را در داخل حوضچه ای حاوی محلول کربنات سدیم، سود سوزآور یا اسید های رقیق معدنی قرار می دهند. کوتاه ترین عملیات ریتینگ به ریتینگ شیمیایی مربوط می شود که فقط حدود چند ساعت طول می کشد. در این روش برای جلوگیری از آسیب دیدگی الیاف باید عملیات را به خوبی کنترل کرد.

روش جداسازی شیمیایی به ندرت مورد استفاده قرار می گیرد و دلیل اصلی آن این است که هزینه ی آن زیاد است و از لحاظ اقتصادی نسبت به روش های بیولوژیک به صرفه نمی باشد.

جداسازی الیاف از ساقه ی کتان

بعد از پایان عملیات ریتینگ گیاه، ساقه های کتان را در فضای آزاد قرار می دهند تا خشک شود و پس از خشک شدن، ساقه های کتان را طوری کنار هم قرار می دهند که ساقه ها به موازات هم باشند سپس ساقه های کتان را به صورت دسته های موازی به ماشین جدا کننده الیاف تغذیه می کنند با تغذیه ی ساقه های کتان به این ماشین، ساقه ها از بین غلتک های فلزی و چوبی عبور کرده و قسمت چوبی ساقه خرد شده و از الیاف جدا می شود سپس الیاف در جلوی ماشین جمع آوری می شوند.

پس از آنکه قسمت های چوبی از الیاف خرد شد هنوز بعضی از قسمت های چوبی کوچک و ریز بر روی الیاف هستند به همین دلیل برای جداسازی این ذرات چوبی و دیگر ناخالصی ها و جدا کردن الیاف از یکدیگر، الیاف خارج شده از ماشین جداکننده ی الیاف از ساقه را به ماشین شانه تغذیه می کنند.

در ماشین شانه، علاوه بر جداسازی ناخالصی ها از الیاف، الیاف نازک و الیاف ضخیم از یکدیگر جدا می شوند و الیاف موازی یکدیگر می شوند. در مرحله ی شانه زنی دو نوع الیاف استخراج می شوند که عبارتند از الیاف بلند و الیاف کوتاه. الیاف بلند که شکسته نشده اند برای تولید پارچه مورد استفاده قرار می گیرند و الیاف کوتاه به دست آمده از مرحله ی شانه زنی مجددا تحت عملیات شانه زنی ویژه و کاردینگ قرار می گیرند تا ضمن موازی شدن الیاف و خارج شدن ناخالصی ها، برای تولید نخ آماده شود.