خواص ثباتی مواد رنگزا در کالای نساجی

هر چند که یک کالای نساجی بعد از مرحله ی رنگرزی تحت تاثیر عملیات تکمیلی مختلفی از قبیل ضد چروک کردن، بخار و فیکسه کردن ، ضد آب کردن، شستشو کردن و... قرار می گیرد ولی اغلب رنگزا های تجاری در برابر این عملیات و عملیات مشابه دیگر از یک ثبات نسبی رنگ برخوردار می باشند ولی یک کالای نساجی رنگرزی شده بعد از عرضه به بازار و در زمان مصرف در معرض انواع عملیات تر و خشک مثل شستشو، تماس با عرق بدن، عوامل سفید کننده، اسید ها، قلیا ها، حلال های آلی، نور خورشید،سایش و... قرار می گیرد. میزان شدت این عملیات به عوامل متعددی از قبیل جنس پارچه، شرایط استفاده ی محیطی کالا و استفاده ی نهایی از کالا وابسته می باشد.

به عنوان مثال، یک حوله ی پنبه ای اغلب در دمای نزدیک به نقطه ی جوش با یک شوینده شسته می شود یا یک لباس یا پتو ی پشمی در درجه حرارت 45 درجه ی سانتی گراد با صابون شسته می شود و یا البسه ی شنا، همواره با آب کلردار در تماس می باشد.

سودمندی یک ماده ی رنگزا به مقدار زیادی به ثبات آن رنگزا بستگی دارد. به مقاومت و پایداری هر رنگزایی در مقابل نور، شستشو، تماس با عرق بدن، عوامل سفید کننده، اسید ها، قلیا ها، حلال های آلی، گاز ها و... ثبات رنگزا گفته می شود. بر اساس استانداردAATCC  آمریکا ثبات رنگ، مقاومت رنگزا نسبت به تغییر مشخصه های رنگی در برابر عوامل محیطی، نگهداری و یا استفاده از کالای موردنظر گفته می شود. بنابراین قدرت مقاومت و پایداری یک ماده ی رنگزا در روی کالا در برابر عوامل مختلف به هنگام تولید و مصرف کالا، خواص ثباتی نامیده می شود.

جهت تعیین ثبات رنگ یک کالای نساجی در دنیا قوانین، دستورالعمل ها و استاندارد های مورد توافق کشور ها تبیین شده است که در این استاندارد های تعریف شده، ثبات رنگ کالای نساجی با روش های آزمایشگاهی ویژه ای سنجیده می شود. به عنوان مثال جهت مشاهده ی اثر مواد سفید کننده و یا اسید های رقیق بر روی رنگ پارچه، قطراتی از محلول های مذکور را بر روی سطح پارچه ی رنگ شده می ریزند و تغییرات رنگ را با مقیاس ها و معیار هایی که در استاندارد تبیین شده است، اندازه گیری می کنند.

جهت تعیین درجات ثبات رنگ از دو نوع معیار یا اسکیل استفاده می شود که بر روی این معیار ها درجات ثبات رنگ با اعدادی مشخص می شوند که نحوه ی عدد دهی برای تعیین درجات ثبات برای هر یک از معیار ها را در ادامه فرا میگیرید. معیار های تعیین درجات  ثبات رنگ در نساجی به دو دسته معیار یا اسکیل خاکستری gray scale و معیار یا اسکیل آبی blue scale  تقسیم می شوند.

معیار یا اسکیل خاکستری

معیار یا اسکیل خاکستری خود نیز شامل دو معیار به نام های معیار تغییر رنگ و معیار لکه گذاری می باشد. معیار تغییر رنگ برای مفایسه ی تغییر رنگ در نمونه های رنگرزی شده و نمونه هایی که تحت تاثیر عملیاتی به غیر از عملیات نوردهی قرار می گیرند، استفاده می شوند. این معیار دارای پنج جفت کارت خاکستر می باشد که این کارت ها دو به دو در کنار هم قرار گرفته اند و از درجه ی یک تا پنج شماره گذاری شده اند. جفت کارت شماره یک، دو عدد رنگ خاکستری می باشند که بیشترین اختلاف عمق رنگ را با یکدیگر دارند. بر عکس جفت کارت شماره ی پنج، دو عدد رنگ خاکستری می باشند که بدون اختلاف در عمق رنگ می باشند.جفت کارت های بین یک تا پنج دارای اختلاف رنگی بین این دو جفت کارت می باشند به طوری که اعداد نزدیک به عدد پنج دارای کمترین اختلاف رنگی در عمق رنگ می باشند. جفت کارت شماره ی یک نشان دهنده ی کمترین ثبات و جفت کارت شماره ی پنج نشان دهنده ی بالاترین ثبات رنگ می باشد.

نوع دیگر معیار یا اسکیل در سری معیار خاکستری، معیار لکه گذاری می باشد. این معیار متشکل از پنج جفت کارت سفید و خاکستری می باشد که شامل درجات یک دو، دو سه، سه چهار، چهار پنج، می باشد.جفت کارت شماره ی پنج متشکل از دو کارت سفید می باشد که کمترین اختلاف رنگ را با هم دارند برعکس جفت کارت شماره ی یک، یک کارت سفید و یک کارت خاکستری می باشد که بیشترین اختلاف رنگ را با یکدیگر دارند. بنابراین جفت کارت شماره ی پنج، نشان دهنده ی بهترین ثبات لکه گذاری و جفت کارت شماره ی یک، نشان دهنده ی بدترین ثبات لکه گذاری می باشد.

معیار یا اسکیل آبی

از معیار یا اسکیل آبی جهت سنجش ثبات نوری یک رنگزا بر روی کالای نساجی استفاده می شود این معیار دارای هشت عدد نوار پارچه ای پشمی استاندارد آبی رنگ می باشد. از پارچه های پشمی رنگرزی شده، نوار پارچه ای شماره ی یک در مقابل نور خورشید دارای بالاترین تغییر رنگ می باشد و بنابراین عدد یا درجه ی ثبات یک نشان دهنده ی کمترین ثبات رنگ در برابر تابش نور می باشد، بالعکس، نوار پارچه ای شماره ی هشت در مقابل نور خورشید دارای کمترین تغییر رنگ می باشد و بنابراین عدد یا درجه ی ثبات هشت نشان دهنده ی بیشترین ثبات رنگ در برابر تابش نور می باشد.

ثبات رنگزا در برابر عملیات شستشویی

ثبات شستشویی کالای رنگرزی شده از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. ثبات شستشویی نتیجه ی تاثیر آب و شوینده بر ماده ی رنگزا می باشد به طوری که نوع شوینده، نوع رنگزا و دما از عوامل تاثیرگذار بر ثبات یا پایداری رنگزا در برابر شستشو می باشد. وقتی که کالای نساجی در طول عمر خود به دفعات زیاد در معرض عملیات شستشو قرار می گیرد، ثبات شستشویی ماده رنگزا بر روی کالا، از اهمیت ویژه ای برخوردار می شود به عنوان مثال یک حوله ی پنبه ای یا یک جوراب پنبه ای به طور مکرر شسته می شوند بنابراین باید مواد رنگزایی برای رنگرزی این نوع کالا ها به کار برده شود که از ثبات شستشویی بالایی برخوردار باشند و رنگ آنها به آسانی در اثر شستشو از بین نرود.

ثبات شستشویی بر اساس مقیاس یک تا پنج ارزیابی می شود. مقیاس یک معرف کمترین و مقیاس پنج معرف بیشترین ثبات یک رنگزا در برابر عملیات شستشو می باشد. مقیاس تمامی ثبات ها به غیر از ثبات نوری بین یک تا پنج می باشد.