بیماری گامبورو (بورس عفونی)
بیماری بورس عفونی
بیماری بورس عفونی [۱]
واژة مترادف IBD: بیماری گامبورو
سبب شناسی
سویه‌های متعلق به سروتیپ ۱ ویروس بیماری بورس عفونی (بیرناویروس‌های پرندگان):
هم سویه‌های کلاسیک و هم سویه‌های با بیماریزایی بسیار زیاد (vvIBD)[2] شناسایی شده‌اند. واریانت‌های بیماری‌زای دلاوار A تا E در ایالات متحدة آمریکا و آمریکای مرکزی به‌صورت غالب وجود دارند. سویه‌هایی که اکثر مواقع در خاورمیانه، آسیا و آفریقا اتفاق می‌اُفتند، سویه‌هایی با بیماریزایی بالا هستند.
وقوع و اهمیت اقتصادی
این بیماری مرغ‌های نابالغ را در سرتاسر جهان تحت تأثیر قرار می‌دهد.
عفونت حاد با سویه‌های کلاسیک ملایم[۳] منجر به بروز تلفات بالای ۵ درصد می‌شود. سویه‌های واریانت نسبت به سویه‌های کلاسیک سیستم ایمنی را بیشتر تضعیف می‌کنند. ویروس‌های با بیماریزایی بسیار بالا (vvIBD) نیز ممکن است منجر به بروز تلفات بالای ۵ درصد در گله‌های حساس شوند. بیرنا ویروس‌های طیور تضعیف کنندة سیستم ایمنی[۴] هستند و گله‌ها را مستعد بیماری‌های ویروسی دیگر و عفونت‌های باکتریایی ثانویه می‌کنند. بیماری بورس عفونی عامل اصلی کاهش سود دهی گله‌های صنعتی ماکیان است.
انتقال
تماس مستقیم پرندگان جوان با گله‌های آلوده در واحدهای چندسنی[۵] منجر به استمرار عفونت می‌شود که کنترل آن را مشکل می‌کند. عامل این بیماری می‌تواند در مواد آلودة محیطی به‌مدت بیش از ۳ ماه زنده بماند، در صورت عدم انجام ضد عفونی مناسب، عفونت می‌تواند به جوجه‌های دورة بعد نیز منتقل شود. لوازم آلودة مزرعه، لباس‌های کارکنان و خوراک آردی دارای منابع پروتئین حیوانی که به اندازة کافی حرارت دهی نشده است را می‌توان به‌عنوان معمولترین منابع ویروس در مزارع پرورش در نظر داشت.
علایم بالینی
گله‌ها به‌صورت حاد درگیر می‌شوند و میزان درگیری بسیار متفاوت است (۵۰% – ۵). به سرعت میزان مرگ و میر نیز به سرعت افزایش پیدا می‌کند (۵۰% – ۵) و تمامی این موارد بستگی به توان بیماریزایی[۶] سویة IBDV و حساسیت گله دارد. پرندگان آلوده افسرده هستند و حالت خمودگی، پرهای ژولیده و اسهال سفید را نشان می‌دهند. هیچ‌گونه علامت بالینی اختصاصی در این بیماری قابل مشاهده نیست.
آسیب شناسی
دهیدراسیون و خونریزی‌های عضلانی در پرندگان تلف شده مشاهده می‌شود. در موارد حاد، ضایعات اختصاصی شامل اتساع بورس فابرسیوس که اغلب با اکسودای ژلاتینی احاطه شده است دیده می‌شود. مقاطع بافتی ممکن است خونریزی را نشان دهند. در پرندگان بهبود یافته نیز آتروفی بورس قابل مشاهده است. عفونت کیسه‌های هوایی و سپتی‌سمی ناشی از اشریشیاکلی اغلب به‌دنبال در معرض قرارگیری با ویروس‌های تنفسی به‌خصوص در شرایط آب و هوایی نامناسب یا در صورت حضور استرس محیطی اتفاق می‌افتد.
تشخیص
تغییرات پاتولوژیک بورس به‌طور کلی قابل تشخیص است. درآزمایش بافت شناسی بورس جوجه‌های گوشتی یا پولت‌ها در مراحل مختلف از بیماری ادم پیش‌رونده[۷] تا آتروفی قابل مشاهده است. ویروس بیماری بورس عفونی (IBDV) را می‌توان با استفاده از تخم‌مرغ‌های جنین‌دار عاری از بیماری‌های خاص[۸] یا با استفاده از کشت بافتی جداسازی کرد. در سروتایپینگ که با استفاده از آنتی‌بادی‌های مونوکلونال در آزمایشگاه‌های مرجع انجام می‌شود، نوع تیپ سرمی جدایه‌های IBDV قابل تعیین است. پاسخ آنتی‌بادی در گله‌های واکسینه باید با استفاده از آزمون ELISA به‌طور معمول بررسی شود.
پیشگیری
در گله‌های مادر باید ایمنی را با یک یا چند واکسن زندة تخفیف حدت یافته (ملایم یا متوسط)[۹] و به‌دنبال آن تجویز یک واکسن کشتة روغنی، ایجاد کرد. این برنامه باعث ایجاد سطح یکنواخت و بالایی از آنتی‌بادی می‌شود که به جوجه‌های حاصل از این گله‌ها منتقل خواهد شد. به‌منظور تحریک اولیة سیستم ایمنی، جوجه‌های گوشتی و جوجه‌های تخم‌گذار جایگزین باید با واکسن زندة تخفیف حدت یافته واکسینه شوند. در آمریکای شمالی یک واکسن ملایم زنده و مولتی‌والان[۱۰] (کلاسیک و واریانت) به روش In ovo برای تحریک اولیة سیستم ایمنی استفاده می‌شود. در صورت وجود احتمال درمعرض قرارگیری زود هنگام جوجه‌ها در سالن‌های پرورش، اعمال این روش مورد نیاز است. در مناطقی از جهان که سویه‌های نسبتاً بی‌حدت[۱۱] ویروس IBD حضور دارند، سویه‌های ملایمی از واکسن از یک تا ۱۴ روزگی دورة پرورش مورد استفاده قرار می‌گیرند. انجام واکسیناسیون بعدی با واکسنی دارای سویه‌های متوسط ممکن است بسته به وضعیت فاکتورهای زیر ضروری باشد:
* خطر عفونت؛
* سویه‌هایی از ویروس که در منطقة پرورش رایج هستند؛
* درمعرض قرارگیری با عفونت‌های ویروسی تنفسی همزمان.
همچنین، ترکیبی از ویروس زندة IBD و پادتن‌های ضد آن به‌عنوان واکسن در دسترس است که می‌توان با روش تزریق داخل تخم‌مرغ[۱۲] یا در یک روزگی با روش زیر جلدی استفاده کرد. این واکسن در حضور سطح بالایی از پادتن مادری نیز مؤثر می‌باشد.
زمان استفاده از واکسن‌های زندة تخفیف حدت یافته، به سطح پادتن مادری و خطر عفونت بستگی دارد. در مناطقی از جهان همانند ایران که سویه‌های با بیماریزایی بسیار بالا (vvLBD) حضور دارند، واکسن‌های اینترمدیت پلاس (hot) با روش آشامیدنی استفاده می‌شوند. انتخاب زمان واکسیناسیون با به‌کارگیری فرمول زیر و بر اساس نتایج حاصل از آزمون سرولوژیک الایزا، در یک روزگی تعیین می‌شود. این فرمول با توجه به سطح اولیة پادتن‌های مادری و سرعت کاهش این پادتن‌ها تا دستیابی به سن مناسب واکسیناسیون، طراحی شده است:
روزها (۱+)۸۲/۲/۳۶/۲۲ – عیار پادتن √= سن واکسیناسیون
عدد ۳۶/۲۲ ریشة جذری ۵۰۰ واحد الایزا است (آستانة محافظت) و ۸۲/۲ نیمه عمر
پادتن‌های مادری است.
در مناطقی که اشکال شدید بیماری بورس عفونی همه‌گیر است، ضروری خواهد بود که سطح بالایی از امنیت زیستی ایجاد و گله‌ها به‌شکل هم‌سن پرورش داده شوند.
درمان
هیچ‌گونه راهکار درمانی قطعی و اختصاصی در مورد این بیماری موجود نیست. با این حال، شاید بتوان از اقدامات زیر به‌منظور کاهش عوارض بیماری بهره برد:
* افزایش دمای سالن به‌میزان ۲ درجة سانتی‌گراد
* کاهش پروتئین جیره به‌منظور کاهش بار متابولیک کبد و کلیه
* تجویز مکمل‌های درمانی مینراله، حاوی الکترولیت‌ها و بهبود دهندة عملکرد کلیه‌ها از قبیل کیمیامینرال‌ویت®، کیمیا او-آر-اس® و کیمیارنیل‌ویتامینایزد® به‌منظور جبران عناصر کمیاب و الکترولیت‌های از دست رفته به‌دنبال بروز آسیب‌های کلیوی
* بهره‌گیری از آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف از قبیل کیمیانئوکسی‌پلاس® (حاوی اکسی‌تتراسایکلین، نئومایسین و مولتی‌ویتامین)، کیمیاکوزامیکس‌پلاس® (سولفاکلروپیریدازین سدیم و تریمتوپریم) و کیمیافوسباک® (فسفومایسین، فروکتوز و ویتامین E) به‌منظور کنترل عفونت‌های باکتریال ثانویه از جمله کلی‌باسیلوز.
