درمان کیست فک یا همان تومور کراتوسیست ادنتوژنیک چطور انجام می شود؟

سازمان جهانی بهداشت در سال 2005 نام کراتوسیست (کراتوکیست) ادنتوژنیک را به تومور کراتوکیست ادنتوژنیک تغییر نام داد. تقریباً 50 سال است که کراتوسیست ادنتوژنیک شناخته شده است (در سال 19566 این تومور کشف شد). سیست یا کیست ادنتوژنیک به کیستهایی گفته می‌شود که منشأ دندانی دارند.

کراتوسیست ادنتوژنیک یک تومور خوش خیم فک است که در حدود یک سوم موارد با بیرون نزدن دندان همراه است.

یکی از دلایلی که دندانپزشکان کشیدن دندان عقل را توصیه می‌کنند این است که ممکن است دندان در فک باقی مانده و احتمال ایجاد مشکلاتی چون کیست فک را افزایش دهد.

کراتوسیست ادنتوژنیک یا کیست فک در داخل استخوان فک رشد می‌کند، بنابراین نمی‌توان آن را از بیرون مشاهده کرد. معمولاً این کیستها باعث بزرگ شدن فک نمی‌شوند بلکه استخوان را تحلیل می‌برند. این تومورها ممکن است دندان‌ها را حرکت داده و حتی آن‌ها را از بین ببرند.

چه عواملی باعث ایجاد تومور فک خوش خیم می‌شوند؟

دقیقاً مشخص نیست عامل ایجاد کراتوسیست ادنتوژنیک چیست اما میدانیم که از لامینای دندان ایجاد می‌شود. لامینای دندان به بافتهایی گفته می‌شود که به تشکیل و ساخت دندان کمک می‌کنند. پس از این که دندان ساخته شد، این بافت به صورت طبیعی تحلیل رفته و حل می‌شود. گاهی اوقات این بافت همان جا باقی می‌مانند و می‌توانند سالها بعد باعث تشکیل کراتوسیست ادنتوژنیک شوند.

کراتوسیست ادنتوژنیک کجا تشکیل می‌شود؟

اغلب این تومورها در فک پایین در ناحیه دندان عقل شکل می‌گیرند. گزارش شده است که 60 تا 80 درصد از موارد کراتوسیست ادنتوژنیک در فک پایین ایجاد می‌شوند. تقریباً یک سوم موارد کراتوسیست ادنتوژنیک در فک بالا در ناحیه دندانهای عقل یا نیش دیده می‌شوند.

تومور کراتوسیست ادنتوژنیک در چه افرادی ایجاد می‌شود؟

در همه سنین ممکن است کیست فک ایجاد شود. کراتوسیست ادنتوژنیک در مردان شایع‌تر از زنان است. برخی منابع گزارش می‌کنند دامنه سنی متداول ابتلا به این تومور از نوجوانی تا اوایل دهه بیست زندگی است. منبع دیگری گزارش می‌کند 60 درصد از تمام موارد کیست فک بین 10 تا 40 سالگی تشخیص داده می‌شود.

میزان شیوع کراتوسیست ادنتوژنیک چقدر است؟

در واقع می‌توان گفت این تومور فک نادر است و حدود 5 تا 15 درصد از تمام کیستهای با منشأ دندانی را شامل می‌شود.

تشخیص کراتوسیست ادنتوژنیک

این کیست دندانی را می‌توان با عکس پرتوی ایکس شناسایی کرد. از آنجایی که کیستهای کوچک‌تر معمولاً هیچ علائمی ایجاد نمی‌کنند و تنها در عکس پرتوی ایکس شناسایی می‌شوند، باید هنگام چکاب‌های دندانپزشکی سالیانه عکس پرتوی ایکس از دهان گرفته شود.

اگر کیست فک شناسایی نشود بزرگ‌تر شده و ممکن است بترکد و کراتین آن به نواحی پیرامون در فک نشت کرده و درد و تورم شدیدی ایجاد کند.

درمان کراتوسیست ادنتوژنیک

اگر چه خبرهای نوید بخشی در مورد تکنیکهای جدید درمان این نوع کیست فک منتشر شده است اما هنوز متداول‌ترین روش درمان جراحی فک و خارج کردن این کیست دندانی است.

عود کراتوسیست ادنتوژنیک

تخمین زده می‌شود که 30 درصد از افرادی که کراتوسیست ادنتوژنیک دارند و کیستشان را در آورده‌اند، دوباره کیستشان رشد کرده است. بیشتر این افراد ظرف 5 سال عود کیست را تجربه کرده‌اند اما این زمان ممکن است ده سال یا بیشتر نیز طول بکشد.

به همین علت برای اطمینان از عدم رشد مجدد تومور گرفتن عکس پرتوی ایکس به صورت منظم حائز اهمیت است.

به نظر می‌رسد علت رشد مجدد این تومور یکی از این دو مورد است:

1- کراتوسیست ادنتوژنیک اولیه کاملاً برداشته نشده است و بخش‌هایی از آن باقی مانده و مجدداً رشد کرده‌اند و یک کیست جدید تشکیل داده‌اند.

2- یک کراتوسیست ادنتوژنیک کاملاً جدید تشکیل شده است.

در کتاب "oral pathology" نویل و دام آمده است: "کراتوسیست ادنتوژنیک اغلب پس از درمان، مجدداً تشکیل می‌شود. علت آن یا باقی ماندن بخشی از کیست اولیه است که در زمان جراحی کامل برداشته نشده و رشد کرده یا کیست جدیدی از لامینای دندان تشکیل شده است. نمی‌توان با قطعیت آن را مشخص نمود."

چه عواملی احتمال عود کراتوسیست ادنتوژنیک را افزایش می‌دهد؟

با توجه به آن چه گفته شد پس از عود کیست این پرسش مطرح می‌شود که آیا، جراح کامل کیست را برنداشته بوده یا کیست جدیدی تشکیل شده است؟

در کتاب مذبور آمده است: " اگر این کیست در اثر باقی ماندن بقایای کیست اولیه عود کرده باشد، باید ظرف 18 ماه بعد از جراحی در تصویر رادیوگرافی لایه پوشاننده کیست در استخوان پدیدار شود."

بنابراین اگر ظرف 18 ماه پس از جراحی برداشتن کراتوسیست ادنتوژنیک در عکس کیست جدید دیده نشد، می‌توانید تقریباً مطمئن باشید کیست کاملاً برداشته شده اما هنوز هم باید احتمال ایجاد کیست دیگر را در نظر بگیرید چرا که ممکن است یک کیست ادنتوژنیک کاملاً جدید تشکیل شود.

نکته دیگری که بر احتمال عود کراتوکیست دندانی تأثیر می‌گذارد این است که کیست به صورت یک تکه برداشته شده است یا خیر. اگر کیست به صورت یک تکه برداشته شده باشد و آستر آن دست نخورده باقی مانده باشد احتمال عود آن بسیار کمتر می‌شود. از طرف دیگر اگر جراح باید کراتوسیست ادنتوژنیک را به صورت چند تکه بردارد، احتمال عود آن بیشتر می‌شود.