ورمي كمپوست
مقدمه: با رشد روز افزون جمعيت، بهبود استانداردهاي زندگي و مهمتر از آن شناخت عوامل مضر براي سلامت انسان، بايد حفظ محيط‌زيست بيش از پيش مورد توجه قرار گيرد. روند جاري در توليد محصولات بگونه‌اي است که منابع آب و خاک به روشهاي غيرعلمي مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرند، عناصر و ترکيبات شيميايي در حد مصرفانه براي کنترل آفات و بيماريهاي گياهي و تقويت خاک مصرف مي‌شوند، به ضرورت حفظ رابطه طبيعي موجودات زنده و غير زنده در اکوسامانه‌ها توجه نمي‌شود. ادامه اين روند حاصلي جز کاهش حاصلخيزي خاک، نابودي منابع پايه، تخريب محيط‌زيست، بروز بيماريهاي صعب‌العلاج و در نهايت ايجاد بحرانهاي اقتصادي و اجتماعي در پي نخواهد داشت. امروزه مواد زايد آلي عمدتا به دو روش سوزاندن يا دفن در محلهاي خاص از بين برده مي‌شوند و موجبات آلودگي و تخريب منابع پايه و محيط‌زيست را فراهم مي‌نمايند. در حالي که بايد بازيافت شده و در جهت حاصلخيزي و پايداري خاک و حفظ محيط‌زيست به طبيعت برگشت داده شوند. در فرآيند توليد (ورمي‌کمپوست)، از کرمهاي خاکي براي تبديل مواد زايد آلي شامل زباله‌هاي شهري، مواد زايد آلي کشاورزي و صنايع مرتبط، به کود آلي استفاده مي‌شود. کود حاصله نسبت به کود کمپوست معمولي داراي کيفيت و خواص بهتري است و همچنين با صنعت توليد و پرورش کرمهاي خاکي که امروزه در بعضي از کشورها به عنوان فعاليتي پر سود گسترش يافته است مي‌توان منبع غذايي سرشار از پروتئين براي تغذيه طيور، آبزيان و... فراهم نمود. متاسفانه برغم اثرات مفيد و مثبت کرمهاي خاکي و افزايش سرعت معدني شدن و هوموسي شدن بقاياي آلي استفاده از آنها گسترش چنداني ندارد که با توجه به حجم عظيم ضايعات آلي در شهرها، صنايع تبديلي و کشاورزي و مشکل کمبود مواد آلي در خاکهاي کشور لزوم تهيه و تدوين منابع علمي کاربردي و فرهنگ‌سازي در اين زمينه بيش از پيش احساس مي‌شود. در اين گزارش به اختصار با (ورمي‌کمپوست)، فوايد و موارد مصرف آن، ضرورت توليد (ورمي‌کمپوست) و روش علمي توليد (ورمي‌کمپوست) آشنا خواهيم شد. تعريف (ورمي‌کمپوست): کلمه Verm از لغت لاتين Vermis گرفته شده است که به معني کرم مي‌باشد و توليد (ورمي‌کمپوست) نيز اصولا تهيه کمپوست توسط کرمها است. (ورمي‌کمپوست) عبارت است از کود آلي بيولوژيک که در اثر عبور مداوم و آرام مواد آلي در حال پوسيدگي از دستگاه گوارش گونه‌هاي از کرمهاي خاکي و دفع اين مواد از بدن کرم حاصل مي‌شود. اين مواد هنگام عبور از بدن کرم، آغشته به مخاط دستگاه گوارش، ويتامينها و آنزيمها مي‌شود. فرآورده‌اي که (ورمي‌کمپوست) خوانده مي‌شود از لحاظ کيفي، ماده‌اي آلي با ph تنظيم شده، سرشار از مواد هوميک و عناصر غذايي به شكل قابل جذب براي گياه، داراي انواع ويتامينها، هورمونهاي محرک رشد و آنزيمهاي مختلف است. از لحاظ ظاهري، بصورت دانه‌اي شکل با رنگ تيره، بدون بوي نامطبوع و داراي قابليت عرضه تجاري است. که در نهايت بعنوان يک کود آلي غني شده و بسيار مفيد براي ساختمان و بهبود عناصر غذايي خاک توليد و مورد مصرف واقع مي‌گردد. کرمهاي خاکي مقدار بسيار زيادي آب مصرف مي‌نمايند و روزانه معادل شصت درصد از وزن خود ادرار دفع مي‌کنند، ادرار کرم حاوي مقدار زيادي نيتروژن بوده و کود آلي محسوب مي‌شود؛ بنابراين (ورمي‌کمپوست) عبارت است از فضولات کرم به همراه درصدي از مواد آلي و غذايي بستر و لاشه کرمها. فرآيند توليد (ورمي‌کمپوست): هنگامي كه كرم‌هاي خاكي به بسترهاي پرورشي اضافه مي‌شوند با خوردن محتويات زائدات آلي، آنها را تجزيه و دگرگون مي‌نمايند. فرآيند هضم اين كرم‌ها به تغيير سريعتر مواد منتهي شده و كمپوست تثبيت مي‌شود. اين فرآيند را مي‌توان به چهار مرحله تقسيم نمود. در مرحلة اول ميزان انواع باكتري‌ها بسيار زياد است در مرحلة دوم انواع قارچ‌ها شروع به رويش مي‌نمايند و در مرحلة سوم انواع حشرات خاكزي در بستر رو به افزايش مي‌نمايند و در پايان جمعيت كرم‌هاي خاكي غالب شده در اين مرحله كمپوست عاري از هرگونه عامل پاتوژن، بذر علف هرز و يا حشره‌اي مي‌باشد به عبارت ديگر كرم‌هاي خاكي همانند يك پالايشگاه بيولوژيك، كود اوليه را تصفيه نموده و در حين اين عمل بر جمعيت باكتري‌هاي تثبيت كنندة ازت و فسفر افزوده مي‌شود. نتيجه اين عمل دستيابي به كرمي كمپوستي با كيفيت بالايي است كه با بالاترين استانداردهاي جهاني برابري مي‌كند. مزاياي ورمي‌كمپوست: افزايش مقاومت گياهان بر استرس تنشهاي محيط و عوامل بيماري‌زاي خاك افزايش رنگ، گلها و طعم و مزه در محصولات كشاورزي تامين‌كننده عناصر ريز مغزي مورد نياز انواع گياهان بهبود جوانه زني بذرها و تشديد ريشه زائي قلمه‌ها افزايش دوام گلهاي شاخه بريده و تداوم گلدهي گونه‌هاي مختلف مزاياي استفاده از (ورمي‌کمپوست) بجاي کود شيميايي: 1- سبك و فاقد هرگونه بو 2- عاري از تخم علفهاي هرز 3- حاوي ميكروارگانيسم‌هاي هوازي مفيد مانند ازتوباكتري‌ها 4- بالا بودن ميزان عناصر اصلي غذايي در مقايسه با ساير كودهاي آلي 5- دارا بودن عناصر ميكرو مانند آهن، روي، مس و منگنز 6- دارا بودن مواد محركه رشد گياهي نظير ويتامينها بويژه ويتامين B12 7- قابليت بالاي نگهداري آب و مواد غذايي 8- عاري از باكتري‌هاي غيرهوازي، قارچ‌ها و ميكروارگانيسم‌هاي پاتوژن 9- اصلاح كنندة خصوصيات فيزيكي، شيميايي و بيولوژيكي خاك 10- انطباق كامل با الزامات قوانين و مقررات محيط‌زيست 11- توليد در داخل کشور (صد درصد) 12- قابل مصرف در پرورش كليه محصولات كشاورزي 13- هوادهي خاك با ايجاد خلل و فرج و ايجاد پوكي در خاكهاي متراكم 14- استفاده از اين نوع كود، كيفيت و کميت محصولات كشاورزي را نسبت به كود شيميايي افزايش مي¬دهد؛ و مشکلات مربوط به باقي ماندن کود شيميايي در مواد غذايي را ندارد. برتري (ورمي‌کمپوست) به کمپوست معمولي: 1- (ورمي‌کمپوست) ماده‌اي شبيه به پيت (PEAT) است که ساختار تخلخل، تهويه، زهکشي و ظرفيت نگهداري آب در آن در حد عالي و ميزان عناصر غذايي آن بيشتر مي‌باشد. 2- تعداد موجودات بيماري‌زاي گياهي (پاتوژنها) در (ورمي‌کمپوست) بسيار کمتر است. 3- به علت بالا بودن نسبت کربن به ازت فاقد بوي نامطبوع و فعاليت حشرات مزاحم است. 4- فاقد بذر علفهاي هرز مي‌باشد. اهداف پرورش کرم خاکي: 1 - توليد كودآلي. 2- اصلاح ساختمان و بهبود حاصلخيزي خاک. 3- جلوگيري از آلودگي منابع پايه. 4 – حفظ محيط‌زيست. 5- توليد محصول سالم. 6- افزايش و پايداري توليد محصولات کشاورزي. 7- توليد مکمل غذايي جهت خوراک دام و آبزيان. 8- استفاده بهينه از زباله¬هاي حيواني و تبديل آنها به کود آلي. 9- استفاده بهينه از زباله¬هاي خانگي و تبديل آنها به کود آلي. معادل 10 درصد جذب بيشتر نيتروژن توسط گياه برنج را باعث گرديد. استفاده از (ورمي‌کمپوست) در کشت لوبيا موجب افزايش جذب نيتروژن توسط گياه به ميزان 13 درصد بيشتر از جذب ازت توسط گياه از خاک معمولي است همچنين (ورمي‌کمپوست) جذب فسفر و پتاسيم را توسط گياه افزايش داداه است. مورتنو و همکاران (1997 ) افزايش در نيتروژن، پتاسيم و فسفر شبدر علوفه‌اي را با مصرف (ورمي‌کمپوست) زباله شهري گزارش کرده‌اند.
