معرفی واحد آموزش به بیمار
بسمه تعالی
داناترین مردم کسى است که دانش دیگران را به دانش خود بیفزاید .پیامبر اکرم (ص) |
اصول آموزش به بیمار
آموزش به بیمار
آموزش به بیمار مجموعه تجربیاتی است که برای بیمار فراهم می شود تا تأثیری مثبت بر آگاهی، عملکرد و نگرش او در مراقبت از خود داشته باشد.امروزه آموزش به بیمار نه تنهایک مهارت بلکه یک مسؤلیت است و جزو نیازهای اساسی بیماران و از مهمترین حقوق آنها محسوب می شود. بیماران نیاز دارند بدانند چه وقت ، چگونه وچرا باید شیوه زندگی خود را تغییر دهند.
درواقع سعی ما در آموزش به بیماران این است که آنها آنچه راباید انجام دهند اما نمیدانند چگونه انجام دهند را بیاموزیم.ما به آنها کمک می کنیم مهارت ها وتواناییهای خود را شناسایی کنند واز افرادی که می توانند آنها را در اعتلای سطح سلامت یاری کنند بهره گیرند.
این آموزش ها بر اساس نیازهای فردی و موقعیت خاص بیمار طراحی و اجرا می شود تا تغییرات مطلوب رفتاری را ایجاد کند. این کار نیازمند تلاش گروهی تیم مراقبتی است و امروزه از مهمترین نقش های پرستاران و از اجزاء ضروری مراقبت های پرستاری محسوب می شود.
برای آنکه در آموزش به بیمار پیشرفتی حاصل شودافکارمان را تغییر دهیم
از: بیماران گله وشکایتی ندارند.
به : 1-بیماران در مدیریت مراقبت از خود ناموفق هستند.
2_بیماران هنوز به مراقبت از خود متعهد نیستند.
اهداف آموزش به بیمار:
- حفظ و ارتقاء سلامتی و پیشگیری از بیماری
- بازگشت به سلامتی
- سازگاری با اختلال در عملکرد
یادمان باشد عدم فهم صحیح بیمار مسئله شایعی است!!
بیماران یاد می گیرند وقتی که:
- احساس کنند در فرایند آموزش - یادگیری مشارکت فعالی دارند.
- آنچه را که نیاز دارند، به آنها آموزش می دهند.
- به آنها فرصت داده می شود ایده ها، عقاید و نگرانی های خود را ابراز کنند
- به آنها فرصت داده می شود خودشان را بررسی کنند. به آنان زمان می دهند تا آنچه را که اشتباه انام می دهند یا فراموش می کنند به یاد بیاورند و با روش صحیح انجام دهند.
- بین آنها و تیم درمانی اعتماد و احترام وجود داشته باشد.
- می فهمند پرستاران به تنهائی تصمیم نمی گیرند و نقش حمایتی شان را در کنار نقش آموزشی خود اجرا می کنند.
یادمان باشد یادگیری در افراد بالغ با یکدیگر متفاوت است زیرا حیطه های مختلف یادگیری را بشناسیم واهداف آموزش بیمار را دراین حیطه ها طبقه بندی کنیم.
اهداف آموزشی در حیطه های مختلف یادگیری
1-حیطه شناختی Cognitive Domain مهارت های ذهنی
اهداف حیطه شناختی آن دسته از هدف های آموزشی است که مستلزم یادآوری و بازشناسی آموخته هاست. از دانسته های ساده شروع می شود و به سطوح پیچیده تر می رسد.
یادگیری در این حیطه نیازمند توجه تا تمرکز روی فهمیدن فعالیت و مهارت تا دستیابی آن است.
مثال: بیمار اصول حفاظت از مفصل در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید را توضیح دهد.
2-حیطه عاطفی ( حیطه نگرش) ( Attitude Domain ) (مهارت های ارتباطی)
اهداف این حیطه با نگرش و احساسات سر و کار دارد. حیطه عاطفی تأثیر حیطه شناختی بر ذهن انسان است. در حطیه شناختی کیفیت و عمق فهمیدن مطرح است ولی در حیطه عاطفی میزان علاقه، عاطفه و احساس که در اثر آموختن ایجاد می شود مطرح می باشد. یادگیری در این حیطه با تغییر در نگرش ها، ارزش ها و احساسات همراه است.
مثال: بیمار طبق برنامه ریزی انجام شده در ساعت معین جهت فیزیوتراپی به بیمارستان مراجعه می کند.
3-حیطه روانی - حرکتی (مهارت های حرکتی) PSYCHOMOTOR DOMAIN
اهداف این حیطه با مهارت های حرکتی سر و کار دارد. منظور مهارت های بدنی و انجام صحیح عملکرد می باشد.
مثال: بیمار نحوه تعویض پانسمان را با تکنیک صحیح نشان دهد.
اهداف یادگیری ( اهداف آموزشی ) بر مبنای حیطه های یادگیری و با مشارکت بیمار تضمین می شود.
به اهداف آموزشی اولویت بدهید:
- بیمار باید بداند Must To Know اهداف حیاتی که دانستن آن ضروری است و ندانستن آن حیات فرد را به خطر می اندازد.
- بهتر است بداند Better To Know برای بهبود سلامتی مفید است، اما می توان آموزش آن را به تأخیر انداخت.
- خوب است بداند Nice To Know نسبت به بقیه اولویت کمتری دارد و اگر برآورده نشود حادثه مهمی رخ نمی دهد.
یک شیوه رایج و نادرست برای آموزش بیمار :
گام اول و آخر : بروید به بیمار آموزش بدهید!!
اما یک شیوه بهتر برای آموزش به بیمار (فرایند آموزش)
گام اول : الف- سطح دانش و آگاهی های خاص مربوط به بیماری را بررسی کنید و به سراغ تعیین نیازهای یادگیری بروید.
پرستار و بیمار اطلاعات لازم برای یادگیری او وخانواده را (محتوای آموزش) مشخص می کنند.
سئوالاتی مانند دانستن چه مطلبی برای شما حائز اهمیت است تا بتوانید به طور کافی از خودتان مراقبت کنید امکان مشارکت فعال در برنامه ریزی مراقبت از خود را می دهد. نیازهای یادگیری بر اساس اینکه بیمار در فرایند بهبودی کجاست تغییر می کند بررسی نیازهای یادگیری از طریق مشاهده مستقیم وضعیت جسمی، رفتاری یا پیش نیازها هنگام درمان هم میسر است.
در بررسی با بیمار همدلی کنید.با او تماس چشمی برقرار کنید.اگر موانع ارتباط کلامی وجود دارد از ارتباط غیر کلامی استفاده کنید.از آنچه دوست دارد از او سوال کنید.سوالاتتان را باز مطرح کنید وببینید بیمار آماده یادگیری چه چیزی است؟اعتقادات ونگرش های او را بررسی کنید وآمادگی اش را جهت یادگیری بسنجید.این سوال را مطرح کنید کدام مهارت بیمار باید افزایش یابد وچه مهارت هایی را باید یاد بگیرد؟چه موانعی بر سر راه تغییر رفتار وجود دارد؟
مثال : سئوالات معمول در نارسایی قلبی شامل:
- چرا فکر می کنید نفس های شما کوتاه است؟
- به من بگوئید نارسایی قلبی از نظر شما چه مفهومی دارد؟
- برای اینکه با وجود نارسایی قلبی از خودتان مراقبت کنید، لازم است چه کارهایی انجام دهید؟
در نظر داشته باشید:
1-تصمیم بیماران در طول روز میتواند متفاوت باشد.
2-گاهی اوقات تصمیم آنها عاقلانه نیست.
3-کاملا مفاهیم مربوط به سلامتی را نمی فهمند.
4 - 10 /9بیماران فاقد مهارت در کنترل سلامتی خود و پیشگیری از بیماری ها هستند.
اهمیت موارد آموزشی از دید بیمار با پرستار میتواند متفاوت باشد!!!
یک مثال: مقایسه اهمیت عناوین مربوط به بیماری CHF از نظر بیماران و پرستاران
بیماران | پرستاران | ||
ردیف | عنوان | ردیف | عنوان |
1 | داروها | 1 | علائم و نشانه های بالینی |
2 | علائم و نشانه های بالینی | 2 | داروها |
3 | اطلاعات عمومی (مثل آناتومی و فیزیولوژی) | 3 | تغذیه |
4 | عوامل خطر | 4 | عوامل خطر |
5 | پیش آگهی | 5 | اطلاعات عمومی (مثل آناتومی و فیزیولوژی) |
6 | فعالیت | 6 | فعالیت |
7 | روانشناختی (مثل تطابق) | 7 | روانشناختی (مثل تطابق) |
8 | تغذیه | 8 | پیش آگهی |
گام اول: ب - شیوه های یادگیری را تعیین کنید.
انسانها به روش های مختلف یاد می گیرند. یادگیرنده ها از این نظر به 3 دسته تقسیم می شوند.
1- یادگیری فرد بصری است.
این افراد عکس ها، دیاگرام و دیگر تجهیزات بصری را برای یادگیری ترجیح می دهند. وقتی می خواهید به این افراد آموزش دهید از کارت های آموزشی، الگوریتم ها، فیلم، اسلاید و تجهیزات تصویری زیاد استفاده کنید.
نکته هنگامی که می بینید به خاطر می آورید.
2-یادگیری فرد از طریق شنیداری است ( این حس تأثیر ناچیزی در یادگیری انسان دارد).
این افراد ترجیح می دهند از طریق کلامی آموزش ببینند زیرا آموزش دیداری ممکن است حواس آنان را پرت کند !! وقتی می خواهید به این افراد آموزش دهید از شیوه سخنرانی، توصیف بیانی، سیستم های صوتی، پرسش و پاسخ و مباحثه استفاده کنید. یادتان باشد مطالب باید در سطح فهم بیمار باشد.
نکته:هنگامی که گوش می کنید فراموش می کنید.
3-یادگیری فرد از طریق حرکات اندام ها و فعالیت های بدنی است.
این افراد ترجیح می دهند با استفاده از اندام های بدن آنچه را باید یاد بگیرند آموزش ببینند. وقتی می خواهید به این افراد آموزش دهید از شیوه های بحث گروهی ، نمایش، ایفای نقش و همانند سازی (تقلید) استفاده کنید.
یادتان باشد آموزش از این طریق باید آهسته باشد و در صورت لزوم آموزش به بخش های کوچکی تقسیم شود.
مقایسه یادگیری از طریق دیداری، شنیداری و عمل کردن
گوش کردن |
|
|
| 20 درصد |
گوش کردن | دیدن |
|
| 50 درصد |
گوش کردن | دیدن | صحبت کردن |
| 70 درصد |
گوش کردن | دیدن | صحبت کردن | عمل کردن | 100 درصد |
افراد با استفاده از حواس مختلف در فعالیت های آموزش - یادگیری فعالانه مشارکت می کنند.
به یاد داشته باشید: افراد بالغ به طور متوسط قادر به حفظ کردن 50 درصد مطالب در ذهن خود هستند که دو ماه بعد این میزان به نصف کاهش می یابد.
به یاد داشته باشید: میزان یادگیری شنوندگان پس از 15 دقیقه افت می کند، پس:
- سلیس و روان و با زبانی ساده آموزش دهید.
- مختصر و مفید آموزش دهید.
- به بیماران نوشته های مؤثری را ارئه کنید.
Kiss ( Keep It Short & simple)
را فراموش نکنید!!
گام اول: ج - انگیزه بیمار را برای ایجاد تغییر بررسی کنید. به سراغ آمادگی بیمار برای یادگیری بروید.
انگیزه، کشش درونی به سوی هدفی خاص است که دستیابی به آن در فرد موجب رضایت خاطر ایجاد می شود. برای یادگیری بهتر باید انگیزه و تمایل به یادگیری در فرد وجود داشته باشد زیرا انگیزه مهمترین عاملی است که فرد را به فعالیت وا می دارد. نیاز به تعلق، نیاز به احترام به خویشتن و تحقق توانایی های بالقوه می تواند موجب انگیزش در بیمار شود.
در این حیطه بیمار را برای یادگیری آماده و علاقمند کنید و او را فعالانه درگیر آموزش کنید تا بیمار برای یادگیری و پیشرفت ارزش قائل شود و در عالیترین سطح یادگیری ارزش ها را درونی کند و به راهی که خود انتخاب کرده متعهد شود. پرستار می تواند انگیزه بیمار رابا طرح سئوالاتی از او در مورد رفتارهای یادگیری، اعتقادات مربوط به سلامتی، نگرشش در مورد تیم درمانی، اطلاعاتی که باید بیاموزد، زمینه فرهنگی - اجتماعی و کسب یادگیری مورد بررسی قرار دهد.
گام دوم: بررسی موانع موجود یادگیری
با 3 سئوال معمولی می توانید آن را بررسی کنید:
1 | بالاترین سطح تحصیلات شما چیست؟ | (S) (Schooling) |
2 | شما چقدر توانایی خواندن دارید؟ | (O) (Opinion) |
3 | وقتی پمفلت و دیگر مطالب نوشته شده را می خوانید، چقدر نیاز دارید دیگران به شما کمک کنند؟ | (S) (Support) |
از دیگر موانع یادگیری می توان اشاره کرد به:
- موانع عملکردی ( نقص شنوایی - بینایی و حرکتی )
- موانع وابسته به وجود بیماری ( درد - خستگی)
- اختلالات شناختی ( دمانس، هذیان)
- افسردگی
- کمبود وقت، عدم وجود محیط مناسب جهت آموزش و منابع کافی
- کمبود مهارت های ارتباطی و فقدان دانش و آگاهی تیم آموزشی
گام سوم: تعیین اهداف
با بیمار اهداف آموزش - یادگیری را تدوین کنید
اهداف آموزشی را در حیطه های مختلف شناختی، عاطفی و روانی حرکتی تنظیم کنید.
از متد Teach Back استفاده کنید.این یک آزمون ارزیابی دانش بیمار نیست بلکه به ما می گوید چگونه باید بهتر آموزش دهیم.
مثال:
- به من بگویید چرا دوست دارید در مورد بیماری نارسائی قلبی بیشتر بدانید؟
- به من بگویید چرا به این دارو نیاز دارید؟
- به من بگویید چطوری راحت هستید که زمان مصرف تمام داروهایتان را تنظیم کنید؟
- به من بگویید قبل از آنکه بیمارستان را ترک کنید و پس از آن که به خانه بروید چه اهدافی دارید؟
گام چهارم: آموزش را اجرا کنید.
اجرای آموزش به عنوان یک وظیفه !!
- آموزش را با آگاهی از اینکه بیمار شما در مورد بیماری خود و شیوه های یادگیری چه می داند شروع کنید.به بیمار بگویید چه کاری را باید انجام دهد(پیشنهاد دهید).
- موانع یادگیری را در نظر بگیرید و آموزش را شروع کنید.خوب گوش کنید و وسط حرف بیمار نپرید!
- آموزش را در بخش های متعدد، با اشکال مختلف و با هماهنگی اعضاء دیگر تیم مراقبتی اجرا کنید.
- مطمئن شوید بیمار درک می کند چرا این آموزش برای او اهمیت دارد.تغییر رفتار و انگیزه را درک کنید.
- بیمار را مطمئن سازید که یادگیری آنچه در طول آموزش رخ می دهد می تواند توانایی عملکردی او را تحت تأثیر قرار دهد.
- به بیمار بگوئید یادگیری با اهداف او مرتبط است.
- بیمار را به یادگیری با روش حل مسئله تشویق کنید. او باید انگیزه داشته باشد و خو د اجرای مهارت را انتخاب کند و پیگیری نماید.
- وقتی مهارتی را آموزش می دهید ابتدا مهرات را برای آنها توضیح دهید. آموزش را با موضوعی آغاز کنید که بیمار درباره آن اطلاعاتی دارد. آموزش را از مطالب ساده به پیچیده انجام دهید.
به بیمار بگوئید:
- چه انجام دهد
- چگونه انجام دهد
- چه وقت انجام دهد
- پیشرفت خود را ثبت کند
- به بیمار بگوئید:
هر سئوالی دارد بپرسد زیرا:
پرستار سئوال او را توضیح داده یا آن را نمایش می دهد
- مهارت را نمایش دهید.
با حداقل تجهیزات مورد نیاز آموزش دهید. مهارت را تکرار کنید. اجازه دهید یادگیری فعال باشد. آهسته پیش بروید، چون مشکلات با زیاد شدن سرعت، بیشتر می شود. از محیط آموزش به محیط واقعی بروید تا مشکلات مشخص شود.
- مهارت را به چند قسمت کوچک تر تقسیم کنید. هر قسمت را نمایش دهید. از بیمار بخواهید قسمت ها را نمایش دهد. از بیمار بخواهید اجرای خود را از نظر اشتباهاتی که دارد ارزیابی کند، قبل از آنکه بازخوردی از پرستار بگیرد. در صورت نیاز به بیمار بازخورد دهید تا به موفقیت برسید. به تدریج که عملکرد بیمار بهتر می شود آن را کاهش دهید.
- به بیمارانی که در یادگیری مشکل دارند اجازه دهید مشکل حل شود و آموزش کامل گردد.
- تمرین کنید
تمرینات باید تغییر پذیر باشند. محیط را تغییر دهید و به محیط واقعی تغییر مسیر دهید.
این حقیقت را به خاطر داشته باشید 80_40درصد اطلاعاتی که می دهیم فورا فراموش می شوند ونیمی از آنچه باقی مانده است نادرست است!
ارزشیابی کنید
ارزشیابی به سادگی به ما می گوید:
آیا به آنچه می خواهید رسیده اید؟
ایا آنچه را می خواستید بیمار برای شما بیان کند و اجرا کند، انجام می دهد و او می داند از او چه می خواهید تا انجام دهد؟ و می داند چگونه باید انجام دهد؟
در صورتیکه به اهداف خود رسیده اید فرایند آموزش - یادگیری کامل شده است و شما می توانید موجب افزایش رضایتمندی بیماران، کاهش هزینه های درمانی - بهداشتی، کاهش دوره بستری و بهبود کیفیت زندگی بیمار خود شوید. در غیر اینصورت فرایند را از ابتدا بررسی کنید تا اشکالات را برطرف نمائید.
