دلنواز فروردین کارشناس ارشد مهندسی مخابرات در گفت‌وگو با «جوان»:
استاندارد پرتوها در ایران مطابق کشورهای اروپایی است:
كافي است تا حتي براي يك سر‌درد ساده به پزشك مراجعه كنيد؛ در چنين شرايطي اگرچه پزشك مذكور احتمالاً انواع و اقسام آزمايش‌ها را براي شما مي‌نويسد و شما را به اسكن و عكسبرداري با اشعه ايكس ارجاع مي‌دهد اما خيلي وقت‌ها موجودي نامرئي و ترسناك را عامل بيمار‌ي و درد شما معرفی مي‌كند. اين مقصر نامرئي كه بار تقصير انواع و اقسام سرطان، سقط جنين، ناباروري و حتي سردردهاي ميگرني را به تنهايي به دوش مي‌كشد چيزي نيست جز «پارازيت!»حتي گاهي مطالبي در فضاي مجازي منتشر مي‌شود كه تقصير خشكسالي را بر گردن پارازيت مي‌اندازند. پارازيت‌ها در حالي از سوي برخي پزشكان به عنوان يكي از گروه‌هاي مرجع اجتماعي و گروهي كه مردم به حرف‌هاي آنها اعتماد دارند به عنوان عاملي براي انواع و اقسام بيماري‌ها معرفي مي‌شوند كه آنقدرها هم ماهيت ترسناك و پيچيده‌اي ندارند و آنطور كه متخصصان امواج تأكيد مي‌كنند ماهيت اصلي پارازيت‌ها هم چيزي شبيه ديگر امواجي است كه ما طي شبانه‌روز بارها در معرض آن قرار مي‌گيريم بي‌آنكه به مضرات احتمالي آنها فكر كنيم. استفاده از اينترنت بي‌سيم، تلفن همراه و حتي دستگاه‌هاي مايكروفري كه در گوشه آشپزخانه اغلب ما جا دارد و روزي چند بار از آن براي پخت و پز استفاده مي‌كنيم همگي ما را در معرض امواج راديويي قرار مي‌دهد؛ امواجي كه وقتي نام پارازيت را به خود مي‌گيرند ما را به وحشت مي‌اندازند و در كوچه و خيابان و در تاكسي و اتوبوس همه در جايگاه كارشناس درباره خطرات و مضراتش سخنراني مي‌كنند و همديگر را مي‌ترسانند. اما واقعيت پارازيت‌ها چيست؟ آيا اين امواج اين همه ترسناكند يا وحشت از آنها مانند بسياري از موارد ديگر ناشي از ناآگاهي ماست؟ براي پاسخ به اين سؤالات به سراغ مهندس دلنواز فروردين كارشناس ارشد مهندسي مخابرات و عضو هيئت علمي بازنشسته پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌اي سازمان انرژي اتمي ايران مي‌رويم تا پاسخ علمي اين سؤالات را از زبان يك متخصص پرتوها بشنويم. وي در حال حاضر عضو انجمن حفاظت در برابر اشعه ايران است و 28 سال در زمينه حفاظت در برابر پرتوهاي غير يونسازي مانند پارازيت‌ها تجربه دارد.
***
پارازيت‌ها يا آنتي سيگنال‌هاي ماهواره‌اي موجوداتي ناشناخته، پيچيده و ترسناك براي مردم هستند كه اغلب اوقات تقصير بسياري از بيماري‌ها از جمله سرطان يا سقط جنين به گردن آنها انداخته مي‌شود. تعريف ساده علمي اين امواج چيست؟ همينطور تعريف سيگنال‌ها يا امواج راديويي؟ آيا تفاوتي ميان پارازيت با ديگر امواج راديويي وجود دارد؟
بهتر است ابتدا امواج راديويي را تعريف كنيم. امواج راديويي امواج الكترومغناطيسي هستند و در هوا پيشروي مي‌كنند. اين امواج با خود انرژي حمل مي‌كنند و بخشي از اين انرژي مي‌تواند توسط آنچه در مسير آنها قرار مي‌گيرد، از جمله توسط بدن انسان جذب شود. فركانس امواج راديويي از 300 كيلوهرتز (در مواردي از 100 كيلوهرتز) تا 300 گيگا هرتز مي‌تواند تغيير كند. سيگنال‌هاي راديويي امواج الكترومغناطيسي حاوي ديتا يا اطلاعات هستند. از زماني كه راديو و به دنبال آن تلويزيون اختراع شد و به صورت وسيع توسط جوامع بشري مورد استفاده قرار گرفت، مردم از اين سيگنال‌ها استفاده كرده‌اند و با آنها زندگي مي‌كنند. سيگنال‌هاي ماهواره هم در واقع از جنس همين امواج هستند اما فركانس آنها معمولاً از حدود 8 گيگا هرتز بيشتر است.
پارازيت‌ها چطور؛ اين امواج چه جنسي دارند و چگونه پا به عرصه وجود مي‌گذارند؟
پارازيت يا آنتي سيگنال، از جنس همان امواج الكترومغناطيسي راديويي هستند. براي تخريب سيگنال‌هاي راديويي مي‌توان از امواج الكترومعناطيسي كه فركانس آنها برابر با فركانس امواج مورد نظر براي تخريب است استفاده كرد. در واقع پارازيت‌ها امواجي هستند كه با امواج اصلي تركيب مي‌شوند و نتيجه ديگر قابل تشخيص و فهميدن نيست.
آنتي سيگنال‌هاي ماهواره‌اي يا همان پارازيت‌ها طي چه مكانيسم عملكردي سيگنال‌ها را از بين مي‌برند و آيا انرژي آنها با انرژي سيگنال‌هاي ماهواره‌اي تفاوت زيادي دارد؟
براي توضيح بهتر، صحبت كردن را در نظر بگيريم. اگر يك نفر در محيطي كه صداي درهم و برهمي وجود دارد صحبت كند ممكن است متوجه حرف‌هاي او نشويم. با اين كار روي صداي ايشان پارازيت انداخته‌ايم. با اين توضيحات مشخص مي‌شود كه پارازيت فقط مختص سيگنال‌هاي ماهواره‌اي نيست و مي‌توان روي سيگنال‌هاي راديو و تلويزيون هم پارازيت ايجاد كرد. تفاوت پارازيت‌هاي ماهواره‌اي با پارازيت‌هاي سيگنال‌هاي راديويي تا تلويزيوني در فركانس آنهاست. براي تخريب سيگنال‌هاي هر كانال ماهواره فركانس پارازيت بايد با فركانس آن كانال يكسان باشد.
شدت امواج پارازيت كافي است كسري از شدت امواج اصلي باشد تا بتواند موج اصلي را خراب كند. البته اين شدت را مي‌توان تا هر مقداري بالا برد. منظور اين است كه امواجِ هم‌فركانس با موج اصلي ولي با شدت كمتر از آن هم مي‌تواند موج اصلي را تخريب كند. در پايان مي‌توان گفت كه سيگنال‌هاي راديويي و پارازيت‌هاي آنها هر دو امواج الكترومغناطيسي هستند و به لحاظ ماهيت تفاوتي با هم ندارند و در اغلب موارد شدت پارازيت از شدت سيگنال اصلي كمتر است.
آيا پارازيت‌ها آنگونه كه برخي گزارش‌‌ها در شبكه‌هاي ماهواره‌اي عنوان مي‌كند يا برخي از پزشكان مي‌گويند مي‌تواند موجب بروز سرطان و سقط جنين شود؟
در مورد سرطان پاسخ اين سؤال هنوز توسط مجامع علمي جهاني با قاطعيت داده نشده است و تحقيقات در اين زمينه ادامه دارد. بر اساس آنچه توسط سازمان جهاني بهداشت اعلام شده احتمال اينكه اين امواج سبب بروز سرطان شود بسيار كم است ليكن صفر نيست. تأثير اين امواج در فركانس‌هاي بالاتر از حدود 6 گيگاهرتز كه جذب آنها بيشتر در پوست بدن صورت مي‌گيرد و نفوذ آنها به داخل بدن بسيار كم است، بر سقط جنين تأييد نشده است. اين مطالب در سايت اينترنتي سازمان جهاني بهداشت توضيح داده شده است و محققان و علاقه‌مندان مي‌توانند اطلاعات كامل‌تر را در آنجا ببينند.
به جز پارازيت‌ها ما با چه امواج ديگري سر و كار داريم كه مي‌تواند براي بدن ما مضر باشد؟
ما در زندگي روزمره با امواج زيادي سر و كار داريم. فركانس آنها با هم متفاوت است و در نتيجه تأثيراتي كه مي‌توانند بر بدن ما بگذارند هم متفاوت است. در فركانس‌هاي پايين‌تر مثلاً فركانس 50 هرتز كه مربوط به امواج الكترومغناطيسي برق شهر و برق مصرفي منازل است، انرژي اين امواج كمتر توسط بافت‌هاي بدن جذب مي‌شود اما اين ميدان‌ها در بدن ما ميدان‌هايي القا مي‌كنند و از طريق آنها روي بافت و عملكرد ما تأثير مي‌گذارند. امواج تلفن همراه هم از جنس امواج الكترومغناطيسي هستند كه فركانس آنها تقريباً در محدوده‌هاي 900 مگا هرتز تا 5 گيگا هرتز هستند. اين امواج مي‌توانند به بافت بدن انرژي منتقل كنند و ميزان جذب انرژي به فركانس آنها بستگي دارد.
چطور؟ فركانس امواج چه ارتباطي با ميزان جذب انرژي آنها توسط بدن دارد؟
ببينيد هر چه فركانس بالاتر باشد، عمق نفوذ موج در بدن كمتر مي‌شود و جذب انرژي توسط بافت‌هاي بيروني‌تر بدن صورت مي‌گيرد، به گونه‌اي كه در فركانس‌هاي بالاتر از حدود 6گيگا هرتز امواج الكترومغناطيسي به داخل بدن نفوذ نمي‌كنند و پوست و چشم اعضايي هستند كه در معرض آنها قرار مي‌گيرند.
آيا امواج راديويي مربوط به موبايل‌ها و امواج واي فاي هم مي‌توانند به بدن ما آسيب برسانند؟
امواج واي‌فاي، وايرلس‌ها، فرهاي مايكروويو، بي‌سيم‌ها و حتي امواج دستگاه‌هايي كه در پزشكي تحت عنوان آر- اف براي لاغري مورد استفاده پزشكان قرار مي‌گيرد نيز از امواج الكترومغناطيسي هستند و هر كدام بسته به فركانس، بر بدن تأثير مي‌گذارند.
اما بحث آسيب رساندن امواج اين تجهيزات به بدن بحثي پيچيده و طولاني است. تنها نكته‌اي كه به طور خلاصه در اين زمينه مي‌توان گفت اين است كه با توجه به اثرات ناخواسته امواج الكترومغناطيسي در فركانس‌هاي مختلف براي آنها حد استاندارد تعيين شده است. يعني در همه كشورها براي پيشگيري از آسيب ديدن مردم به دنبال استفاده از اين فناوري‌ها كه بحق نقشي مؤثر و شايان توجه در زندگي بشر امروزي دارند، بر رعايت استانداردهاي حدود پرتوگيري با اين امواج تأكيد مي‌كنند. به بيان ديگر با رعايت استانداردهاي مربوطه مي‌توان از اين فناوري‌ها بهره‌مند شد.
در انتها بهتر است به يك اصل پذيرفته شده در دنيا در مورد انواع پرتوها اشاره كنيم؛ اصلي كه در حوزه حفاظت در برابر اشعه به عنوان اصل «الارا» يا اصل «هر چه كمتر موجهِ قابل دستيابي» شناخته شده است. يعني از پرتوها استفاده كنيم ولي تا جايي كه ممكن است ميزان و شدت آنها را كاهش دهيم.
امواجي كه در فرآيندهاي تشخيص پزشكي به كار مي‌روند ظاهراً داراي انرژي بسيار بالاتري نسبت به امواج راديويي هستند. آيا اين امواج يونيزان مي‌توانند به بدن ما آسيب برسانند؟
اگرچه برخي از پرتوهاي يونساز يعني پرتوهاي ايكس و گاما نيز پرتوهاي الكترومغناطيسي هستند ليكن نحوه تأثير‌گذاري آنها بر بدن انسان با پرتوهاي راديويي كاملاً متفاوت است. پرتوهاي يونساز در بدن يونسازي انجام مي‌دهند و همين امر سبب مي‌شود كه اثرات بسيار مخربي داشته باشند. پرتوهاي راديويي در بدن ما يونسازي نمي‌كنند. لذا تأثيرات اين پرتوها با پرتوهاي ايكس و گاما كاملاً متفاوت است.
محدوده استاندارد دريافت امواج يونيزان و غير‌يونيزان چيست؟ آيا بين استانداردهاي ايران و استانداردهاي جهاني درباره حد مجاز قرار گرفتن در محدوده امواج راديويي تفاوتي وجود دارد؟
به منظور كاهش خطرات پرتوگيري با پرتوهاي يونساز و غير‌يونساز استانداردهاي حدود پرتوگيري وضع شده است. اين استاندارد براي براي پرتوهاي يونساز و غير يونساز متفاوت است. حدود مجاز قرار‌گيري در معرض پرتوهاي راديويي در استاندارد ملي با عنوان «پرتوهاي غير‌يونساز- حدود پرتوگيري» ارائه شده است. اين استاندارد در سال جاري بازنگري و به‌روز شده و در خرداد ماه در سازمان ملي استاندارد تصويب شده است. حدود مجاز براي پرتوهاي راديويي به فركانس آنها بستگي دارد. مثلاً براي فركانس‌هاي بيشتر از 2 گيگا هرتز شدت (چگالي توان) اين پرتوها نبايد از يك ميلي‌وات بر سانتيمتر مربع بيشتر شود.
حدود ارائه شده در استاندارد پرتوهاي غير‌يونساز، بر مبناي حدود پذيرفته شده توسط كميسيون بين‌المللي حفاظت در برابر پرتوهاي غير يونساز مي‌باشد كه مورد تأييد سازمان جهاني بهداشت نيز مي‌باشد. در حال حاضر حدود استاندارد در بسياري از كشورهاي توسعه يافته از جمله اتحاديه اروپا، ژاپن، استراليا و كره حنوبي نيز بر مبناي همان حدود بين‌المللي است.
ديش‌هاي ماهواره‌اي به عنوان دستگاه‌هايي براي دريافت سيگنال‌ها آيا خطري براي سلامت دارد و احياناً نبايد احتياط‌هايي را درباره دوري و نزديكي به اين ديش‌ها در نظر گرفت؟
اگر منظور از ديش‌هاي ماهواره، ديش‌هاي گيرنده ماهواره است، اينها هيچ موجي توليد نمي‌كنند. گيرنده‌ها امواج موجود در محيط را دريافت مي‌كنند و چون خودشان توليد‌كننده امواج يا ارسال‌كننده آنها نيستند هيچ خطري ندارند. در واقع نقش ديش‌هاي گيرنده ماهواره همان نقشي است كه آنتن‌هاي گيرنده راديو يا تلويزيون ايفا مي‌كنند.
دستگاه‌هاي گيرنده عموماً به اين دليل كه توليد‌كننده امواج نيستند به لحاظ تشعشعات خطري ندارند و در اين ارتباط نكته احتياطي خاصي براي آنها در نظر نمي‌گيرند. لذا ديش‌هاي ماهواره‌اي هم كه گيرنده امواج هستند خطر تشعشع ندارند و نزديك بودن به آنها به لحاظ پرتوي خطري ايجاد نمي‌كند.
درباره احتمال سرطان‌زايي آنتن‌هاي BTS هم صحبت‌هايي مطرح مي‌شود. آيا درباره اين آنتن‌ها هم ملاحظات خاصي وجود دارد؟ در غير اين صورت چرا مبالغ بالايي براي اجاره اين آنتن‌ها برروي پشت بام خانه‌ها در نظر گرفته مي‌شود؟
آنتن‌هاي BTS هم امواج راديويي تابش مي‌كنند. همان طور كه قبلاً گفتيم، در مورد سرطان‌زا بودن پرتوهاي راديويي پاسخ هنوز توسط مجامع علمي جهاني با قاطعيت داده نشده است. تحقيقات در اين زمينه ادامه دارد. بر اساس آنچه توسط سازمان جهاني بهداشت اعلام شده است احتمال اينكه اين امواج سبب بروز سرطان شود بسيار كم است ليكن صفر نيست.
علت پرداخت اجاره براي نصب ايستگاه‌هاي پايه تلفن همراه كه به عنوان BTS شناخته مي‌شود بر روي پشت بام خانه‌ها، خطرناك بودن يا سرطان‌زا بودن آنها نيست. صاحبان دكل‌ها در واقع مكاني را براي نصب تجهيزات اجاره مي‌كنند. اين مكان يا مِلك متعلق به خودشان نيست لذا به جاي خريدن ملك و استفاده از آن، بخشي از آن را اجاره مي‌كنند. همان طور كه مثلاً يك پزشك ملكي را اجاره مي‌كند و در آن به كار طبابت مي‌پردازد يا كسي كه يك انبار را اجاره مي‌كند و وسايلي را در آن نگه مي‌دارد!
و كلام آخر....
در بحث خطرات امواج و پرتوها بايد از كلي‌گويي پرهيز شود. پرتوها بسيار متنوع هستند و خطرات همه آنها يكسان نيست. در مورد منابعي كه استفاده عمومي دارند و توليد‌كننده امواج هستند مثل گوشي تلفن همراه، واي‌فاي و مايكروويو توصيه‌هايي توسط نهادهاي ذيربط نظير سازمان انرژي اتمي ايران (مركز نظام ايمني هسته‌اي) و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكي ارائه شده و بهتر است رعايت شود. ضمناً رسانه ملي يعني صدا و سيماي جمهوري اسلامي مي‌تواند با اطلاع‌رساني صحيح در بهره‌برداري بهتر و سالم‌تر از اينگونه منابع نقشي مؤثر و شايان توجه ايفا كند.
