ﺟﺎﺑﺠﺎﯾﯽ و اﻧﺘﻘﺎل درﺧﺘﺎن

ارزیابی جابجایی یک درخت و برآورد میزان موفقیت پروژه انتقال

هنگام اخذ تصمیم برای جابجایی یک درخت چند سؤال مطرح می شود:

- آیا درخت آن قدر سلامت هست که بتواند یک جابجایی اساسی را تحمل کند؟

- آیا درخت مورد نظر، از لحاظ اندازه، امکان جابجایی دارد؟

- چه کسی، کدام شرکت یا نهادی با کدام امکانات و تجهیزات توانایی انجام صحیح این کار را دارد؟

- محل مناسب جایگزین از لحاظ اکولوژیکی، فیزیولوژیکی و … با توجه به جمیع شرایط لازم کدام است؟

- این کار مستلزم صرف چه هزینه ای است و آیا از لحاظ اقتصادی این پروژه مقرون به صرفه است؟

- کدام اقدامات مدیریتی بعد از کاشت مجدد لازم است تا بقای درخت تضمین شود؟

در مورد سلامت درخت در حال حاضر و قبل از جابجایی و امکان بقای آن بعد از کاشت مجدد در محل جدید لازم است که کارشناسان خبره و متخصصین رشته های مختلف از جمله خاک شناسی، اکولوژی، گیاه پزشکی و… در مورد این پروژه تحقیق و بررسی کرده و نظرات خود را ارائه دهند؛ هر چند که با وجود در نظر گرفتن جمیع جوانب نیز نمی توان تضمین کاملی برای بقای سلامت درخت بعد از کاشت مجدد در محل جدید ارائه داد.

یکی از عوامل پیش بینی کننده موفقیت در انتقال، شکل منظم و متقارن تاج درخت می باشد. هر چه تاج درخت نسبت به قطر تنه آن کوچک تر باشد، تخمین زده می شود که حجم توده ریشه ای نسبتاً فشرده تر است و شانس بقای درخت بعد از جابجایی در اکثر موارد بیشتر می شود. تعیین سن درخت هنگام انتقال و برآورد عمر باقیمانده آن نیز از عوامل مهم در تصمیم گیری برای جابجایی آن است.

ارزیابی یک انتقال

الف) جابجایی هر درختی نیاز به ارزیابی کامل دارد و برای این کار یک چهارچوب کلی ارزیابی مورد نیاز است.

علاوه بر این، میزان بالقوه موفقیت جابجایی باید در مراحل اولیه مشخص شود. در این زمینه دو معیار عمده مطرح است:

۱٫ ارزش گیاه شناسانه، که مبتنی بر ارزیابی های پیش توسعه ای و تطبیق با استانداردهای حفظ و مراقبت از درختان در مراحل مختلف توسعه و ساخت و ساز در مکان های مختلف است.

۲٫ ارزش های اقتصادی و بصری، که براساس ارزیابی های مالی، خسارات وارده بر منظر و اموال عمومی انجام می شود.

عوامل مورد بررسی به طور خلاصه عبارتند از: انداره درخت، طول عمر مفید باقیمانده، اهمیت جایگاه درخت در منظر، حضور و موقعیت درختان دیگر، وابستگی به محل، شکل، عوامل ویژه.

ب) بعد از این مرحله باید یک سیستم امتیازدهی براساس معیارهای بالا، تشکیل داد. در کشورهای پیشرفته، دو گروه از متخصصان، یک گروه در زمینه ارزش های گیاه شناسانه و دیگری در زمینه ارزش های اقتصادی و بصری و معماری منظر، این وظیفه را به عهده دارند. با این سیستم، فضای سبز شهری از حیث ارزیابی کامل ارزش هر درخت، در موقعیت مناسبی قرار خواهد گرفت. از آنجایی که فرآیند جابجایی درختان، امری هزینه بر است و تنها برای درختان واجد ارزش زیاد به صرفه است، انجام این کار کارشناسی ضروری است.

بررسی میزان موفقیت یک انتقال

قبل از انتقال یک درخت باید بتوان میزان تقریبی موفقیت جابجایی را سنجید. جابجا کردن درختان به آنها تنش وارد می کند. چنین تنشی سبب مرگ درخت یا از بین رفتن جلوه ظاهری آنها می شود. به ویژه گیاهانی که به درجاتی از بیماری دچارند، احتمال تسلیم شدن آنها در برابر تنش حاصل از انتقال بیشتر است.

یک نهال جوان که تازه از نهالستان آمده نسبت به یک درختچه یا درختی مسن تر که جابجا شده، زودتر مستقر و به رشد بر می گردد و مزایا و منافع بیشتری برای محل جدید زندگی خود به همراه خواهد داشت. درختچه ها بهتر از درختان توانایی مقاومت در برابر انتقال را دارند. درختان برگ ریز بهتر و بیشتر از همیشه سبزها، گونه های دارای ریشه های سطحی بهتر از آنهایی که ریشه های عمیق دارند و درختان جوان بیشتر از مسن ترها این فرآیند را تحمل می کنند. همچنین بعضی گونه ها به طور طبیعی قابلیت تحمل پذیری بیشترین نسبت به انتقال دارند. به طور کلی هنگام تصمیم گیری برای انتقال یک درخت باید به مواردی مثل قدرت تحمل گونه، موفقیت گیاه، فصل انتقال، موقعیت مکانی کاشت مجدد، تجهیزات مورد نیاز و مراقبت های ویژه پس از کاشت مجدد توجه کرد. از اقدامات پس از کاشت مجدد می توان بسته به اندازه درخت، افزودن خاکبرگ به اطراف درخت تا شعاع معین، حفاظ کشی دور درخت به اندازه محیط ریشه ای به منظور جلوگیری از فشرده شدن بیش از حد و فشار به ریشه، اندازه گیری میزان رطوبت خاک و آبیاری مداوم در حد نیاز و استفاده از محرک های ریشه ای ذکر کرد.

روش های جابجایی درختان

• روش دستی (جعبه گذاری) (Boxing)

روش دستی شامل دو مرحله است که بسته به نوع درخت از چند روز تا چند هفته یا بیشتر به طول می انجامد. در روش دستی، اولین قدم کندن زمین توسط کارگر به صورت دایره ای یا مربعی شکل به دور درخت و به اندازه تخمینی محیط ریشه درخت می باشد که بسته به اندازه درخت ساعت ها طول کشیده و نیاز به نیروی کار فراوان و همراه با آسیب های ریشه ای خواهد بود.

در طی حفاری، قسمت های بسیاری از ریشه به سبب کم حجم تر کردن آن به منظور جای گیری در جعبه های چهار وجهی که به دور توپ ریشه ای ساخته خواهند شد، قطع می شود. باید به خاطر داشت که به علت هزینه بر بودن نیروی کار و مصالح مورد نیاز و حمل و نقل آسان تر، در این روش تا حد امکان از جعبه های کوچک تری استفاده خواهد شد که این امر به نوبه خود مستلزم برش های بیشتر ریشه ای برای کاهش حجم و اندازه ریشه هاست.

بعد از این مرحله، تخته ها در چهار طرف به یکدیگر چفت شده و با سیم های فلزی که به دور آنها پیچیده می شود، محکم می شوند.

چنین درختی را سپس غرقاب کرده یا خاک آن را غنی سازی می کنند تا بتواند تنش ناشی از برش های ریشه ای و جعبه گذاری و بسته بندی را از سر بگذراند. سپس به مدت حداقل ۴ هفته درخت را در همان مکان باقی می گذارند.

این زمان ۶ هفته هم درنظر گرفته می شود تا مراحل بازتوانی درخت بهتر طی شده و خاک درون جعبه همراه با ریشه ها چسبندگی بهتری پیدا کنند. بعد از ۴ تا ۶ هفته آبیاری و مراقبت، زمان آغاز مرحله بعد یا ته بندی جعبه است. درته بندی ابتدا باید با استفاده از الوارهای نرم، چهارچوب هایی تهیه شده و بین وجوه جعبه و تنه درخت قرار داده شود: این کار باعث حمایت تنه درخت در زمانی می شود که درخت را به یک طرف خوابانده یا مایل کرده و ریشه های بیرون زده را قطع می کنیم. در این مراحل همواره باید دقت شود خاک از ریشه جدا نشده و از خاک جعبه به بیرون ریخته نشود. با این شرایط درخت مجدداً در شرایط تنش قرار می گیرد. اکنون زمان آغاز جابجایی درخت است که به روش های مختلف از جمله استفاده از زنجیر و سیم بکسل، لودر، جرثقیل، کرین و… انجام می شود.

• روش ماشینی (spades)

در روش ماشینی ۸۰-۹۰% نیروی کار انسانی حذف می شود. استفاده از دستگاه های مخصوص، کار ریشه کنی و انتقال همزمان صورت می گیرد که بسته به اندازه درخت و تنوع دستگاه ها، نوع حمل متفاوت است. بیل های مکانیکی و هیدورلیکی این دستگاه ها توپ ریشه ای را تقریباً به طور کامل در بر گرفته و بخش کمتری از ریشه های فرعی قطع می شود و در نتیجه تنش کمتری هم به درخت وارد می گردد. سپس درخت به محل جدید حمل شده و مجدداً کاشته می شود. در تصاویر زیر انواعی از این ماشین آلات دیده می شود.

مراحل جابجایی ماشینی

۱٫ تیغه های دستگاه را باز کرده و آنها را به حالت کاملاً باز با استفاده از بازوهای هیدرولیکی در موقعیت بالاتر از سطح زمین قرار می دهند.

۲٫ با تیغه های بالا رفته و درگاه کاملاً باز به درخت نزدیک شده و دستگاه را در موقعیت صحیح در مجاورت درخت قرار می دهند.

۳٫ دستگاه باید طوری استقرار یابد که فاصله درخت تا هر یک از تیغه ها برابر باشد.

۴٫ دستگاه به صورت هیدرولیکی بسته شده و قفل می شود.

۵٫ بخش انتهایی دستگاه به سمت پایین حرکت کرده و تیغه ها به درون خاک فرو می روند. اپراتور در تمام مراحل به دقت باید عملیات را زیر نظر داشته باشد.

۶٫ با قرارگیری کامل تیغه ها در عمق خاک به پایان مرحله اول چرخه عملیاتی می رسیم. در این مرحله تثبیت کننده ها پایین رفته و استخراج عمودی توپ ریشه درخت انجام می شود.

۷٫ تیغه های قاشقی شکل (spades) با جمع شدن و پیوستن به یکدیگر، خاک و ریشه را به صورت پیوسته به هم و به شکل توپی شکل برداشت می کنند.

۸٫ سپس درخت به صورت عمودی به طرف بالا کشیده شده و از زمین خارج می شود و به کمک دستگاه به حالت افقی درآمده و بر پشت کامیون قرار می گیرد.

زمان جابجایی درختان

زمان انتقال درختان و درختچه های خزان کننده و همیشه سبز، فصول بهار و پاییز است. درختان خزان کننده را در بهار یا اواخر زمستان های نه چندان سرد همزمان با شروع باز شدن یخبندان تا زمان جوانه زنی برگ ها می توان جابجا کرد. در پاییز، این زمان جابجایی از زمان آغاز تغییر رنگ برگ ها تا زمان شروع یخبندان است. اگر چه همه درختان و درختچه ها را بهتر است که در فصول بهار و پاییز جابجا کرد اما در مورد بعضی گونه های نرم چوب مثل بید، سپیدار، و غان بهتر است که این عمل در بهار انجام شود. درصورت اقدام به جابجایی در فصل پاییز بهتر است که انتقال درختان همیشه سبز نسبت به خزان کننده ها زودتر انجام شود تا زمان کافی برای تشکیل ریشه های جدید وجود داشته باشد. این درختان حداقل به ۶ هفته زمان قبل از آغاز یخبندان نیاز دارند. در بهار، درختان همیشه سبز را تا ۴ هفته بعد از رویش برگ های درختان خزان کننده نیز می توان کاشت مجدد کرد. این کار باعث می شود تا درختان تازه کاشت شده آب کافی دریافت کنند.

انتخاب مکان

تفاوت های زیادی در نیازهای محیطی هرگونه درختی یا درختچه ای وجود دارد. تنها زمانی می توان درختی را منتقل کرد که مکان مبدا و مکان کاشت مجدد از لحاظ شرایط مختلف زیست محیطی از جمله نور، رطوبت، حرارت، نوع خاک، قرار داشتن در معرض باد و … برای یک گونه مشخص تا حد امکان همسان باشند. تمامی گیاهان برای رشد و گسترش ریشه و تاج خود نیاز به فضا دارند. بنابراین هنگام کاشت یا کاشت مجدد هر درخت و درختچه ای باید به اندازه گیاهان بالغ و موقعیت آن در محیط در آینده توجه ویژه شود.

خصوصیات خاک، اغلب عاملی محدود کننده برای بقای گیاه است. گاهی خاک برای رشد درخت نامناسب است و نیاز به زهکشی یا غنی سازی قبل از کاشت مجدد دارد. انجام آزمایش کامل خاک در مناطقی که کیفیت خاک نامعلوم می باشد لازم است.

حفر زمین

در فرآیند انتقال هرگز نباید اجازه داد که ریشه های گیاه خشک شود. از ۳-۲ روز قبل از جاکنی درخت، باید آن را آبدهی کرد. قبل از کندن زمین، باید شاخه های پایینی درخت یا درختچه را تا حد امکان بست تا طی مراحل کندن، حمل و نقل و کاشت مجدد آسیب نبینند. با انجام علامت گذاری روی تنه درخت می توان درخت را در مکان جدید با همان جهت گیری اولیه، کاشت مجدد نمود. با جهت گیری صحیح درخت می توان از آفتاب سوختگی ساقه ها نیز جلوگیری کرد.

هنگام ریشه کنی یک درخت برای جابجایی باید تا حد امکان سیستم ریشه ای را دست نخورده و با کمترین تغییرات باقی گذارد. درختان خزان کننده ۴-۳ ساله را می توان با ریشه های عریان (Bare roots)  جابجا کرد. درختان برگ ریز مسن تر و تمامی همیشه سبزها را تنها زمانی می توان به طور موفقیت آمیز جابجا کرد که توپی از خاک به دور ریشه باقی مانده باشد. ریشه بیرون زده و درمعرض هوا، باید به وسیله پارچه های ضخیم گونی یا با روکش های پلی اتیلن پوشانده و محافظت شوند. جهت حفظ ریشه در برابر باد و آفتاب از هیچ کوششی نباید فروگذار کرد و همواره باید آنها را مرطوب نگاه داشت.

اندازه توپ ریشه و اندازه گودال

به طور معمول در مورد درختان و درختچه های برگ ریز، توپ خاک دور ریشه باید:

دارای عرض ۳۰-۲۰ سانتی متر و عمق ۱۵ سانتی متر به ازای هر ۳ سانتی متر قطر تنه درخت باشد.

به عنوان مثال درختی به قطر ۵ سانتی متر نیاز به توپ ریشه ای بین ۶۰-۴۵ سانتی متر عرض و حدود ۳۰-۲۵ سانتی متر عمق دارد.

برای محاسبه وزن توده ریشه ای قبل از جابجایی آن از رابطه زیر استفاده می شود:

۰/۰۲۲۶ × (عرض توپ× عمق توپ) = وزن توپ ریشه ای

(kg) (cm) (cm) (Kg)

به عنوان مثال درختی به قطر تنه ۵ سانتی متر دارای توپ ریشه¬ای به وزن حدود ۳۰ کیلوگرم خواهد بود.

۴۵ × ۳۰ × ۰/۰۲۲۶ = ۳۰/۵۱ (Kg)

برای اطمینان از سلامت ریشه ها در هنگام انتقال، باید توپ ریشه ای را به وسیله پارچه کنفی به صورت کامل و پیوسته محافظت کرد. بدین منظور می توان توپ ریشه ای گونی پیج شده را به وسیله طناب و توری سیمی محکم بست.

برای کاشت مجدد درخت، گودال حفر شده را باید به اندازه ای در نظر گرفت که توپ ریشه بدون برخورد و اختلال به راحتی در آن قرار بگیرد. در مورد درختان کوچک، از هر طرف باید حدقل ۱۵ سانتی متر فاصله بین توپ ریشه و زمین وجود داشته باشد. اگر توپ ریشه¬ای بزرگتر باشد (بیشتر از یک متر قطر) باید حداقل ۵۰ سانتی متر از اطراف فاصله داشته باشد. بهتر است که گودال حفرشده، قطری به اندازه دو برابر حجم توپ ریشه ای را دارا باشد.

هنگام حفر گودال خاک رویی و خاک زیرین را باید به صورت جدا از هم نگاه داشت. خاک رویی را در صورت نیاز تا ۰/۲۵ حجم کلی آن با مکمل هایی مانند خاک برگ یا کودگیاهی مخلوط می کنند.

نکته: شرایط خاک زیرین خیلی حائز اهمیت نیست؛ چرا که ریشه های عمقی بیشتر وظیفه حمایتی برای گیاه دارند و ریشه های تغذیه کننده عمدتاً در سطح واقع شده اند. از این رو برای خاک عمقی و کف گودال نیاز عمده ای به مواد مغذی وجود ندارد. درصورت استفاده زیاد از مواد آلی، مشکلاتی در آینده برای درخت به وجود خواهد آمد؛ بدین صورت که به واسطه پوسیدگی و تجزیه آنها خاک نشست کرده، فشرده شده و درخت دچار کمبود اکسیژن می شود. خاک زیرین را فقط در صورتی که واقعاً دچار فقر مواد آلی باشد باید دور ریخت و با خاک جدید جایگزین نمود.

نگهداری و حمل و نقل

درختان و درختچه هایی که برای انتقال از جا کنده شده اند باید در اسرع وقت کاشت مجدد شوند. توپ ریشه ای همواره باید به وسیله مواد نم دار که حافظ رطوبت هستند (گونی های کنفی، کرباسی، پلاستیک و غیره) پوشانده شود. در صورت استفاده از مواد پلاستیکی برای پوشاندن توپ ریشه ای باید در مکان های سایه و به مدت کمتر از یک روز مورد استفاده قرار گیرند؛ چرا که در غیر این صورت سبب خفگی ریشه خواهند شد.

هنگام نگهداری قبل از کاشت مجدد، درخت باید در برابر نور مستقیم خورشید، باد و دمای نامناسب محافظت شود. اگر درختی را نتوانیم فوراً کاشت مجدد کنیم باید ریشه آن به وسیله مالچ و خاک مرطوب پوشانده شود و در مکان سایه قرار گیرد.

در تمامی موارد نباید اجازه داد تا ریشه خشک شود. هنگام حمل و نقل درختان با وسایل نقلیه باید ریشه و تاج آنها را در برابر باد و سایر عوامل تهدید کننده محافظت کرد.

http://fekresabz.ir