معرفی شهرستان درگز

معرفی شهرستان درگز

درگز سرزمینی با تمدن بیش از هفت هزار سال از یک طرف مرکز حکومت پارتیان و از طرفی نشان از زرتشتیان یکتا پرست دارد و کتاب مقدس زرتشتیان (اوستا) قدیمی ترین کتابی است که نام ابیورد در آن آمده است. از سویی به علت نزدیکی به مرو مرکز امپراطوری جهان اسلام مورد رفت و آمد شخصیت های سیاسی و علمی روزگار بوده و از مردمان اینجا مردمانی صاحب فکر و صاحب شخصیت و صاحب فرهنگ و اندیشه و تمدن ساخته است.
درگز در اصل داراگرد (شهر دارا) بوده که تیرداد اشک دوم پادشاه اشکانیان در سال ۲۳۷ قبل از میلاد مسیح آن را در ناحیه آپارات (پارت – یونانی) ساخت و پایتخت دوم خود قرار داد در دوران اسلام این به داراجز و درجز و بعدها به درگز تغییر نام داد.

دایرة المعارف اسلامی، ابیورد را سرزمین نیاکان اشکانی و محل شهر دارا را در آن جا تعیین کرده است . بنابراین بایستی شهر « دارا » در دامنه کوههای درگز قرار داشته باشد .از آن جا که به گفته پلوتارک و تائیدهارولد لمب، نویسنده کتاب قدم به قدم با اسکندر، دارا، آخرین پادشاه هخامنشی در این ناحیه کشته شده است، اشکانیان نام پایتخت نخستین خود را « داراگرد » نهاده اند . « گرد » در روزگار کهن، به معنای شهر بوده، واژگان سیاوش گرد، پیروزگرد، بروگرد ( بروجرد )، بیژن گرد، خسروگرد و… بیانگر نام سازنده و شهر است و داراگرد یعنی شهر دارا نیز روی همین معنا پدید آمده است . در روزگار ساسانیان تغییرات زیادی در حد و حدود شهرهای این منطقه صورت می گیرد و ابیورد که شامل منطقه وسیعی بوده و تا دامنه کوههای درگز گسترده بوده است، مرکزیت پیدا می‌کند .

حاکم ابیورد را « بهمنه » می نامیدند که به صلح تسلیم مسلمانان شد . پس از تسلط اعراب این سرزمین یکی از پایگاههای مهم مسلمانان قرار گرفت . بعضی از محققان این چنین اظهار نظر کرده اند که در قلعه داراگرد که در زمان ساسانیان مرکز روحانیون زرتشتی و دارای ضرابخانه بوده است، در اواخر قرن اول هجری قمری سکه ضرب شده است . حدود منطقه ابیورد در این زمان از سرخس تا نسا گسترده بوده است . این سرزمین که در انتهای دشت قراقوم بر سر راه قبایل مختلف مهاجم دشتهای داخلی آسیا در ابتدای اولین خطه جلگه‌های حاصلخیز خراسان قرار گرفته است، بنابر موقعیت طبیعی و نظامی از دیر باز محل کشمکشها و زد و خوردهای اقوام مختلف بوده است . با سقوط سامانیان دفاع ولایات شمالی ایران در برابر حملات چادر نشین‌ها به سستی گرائید و هجوم صحرا نشینان آسیای مرکزی به خراسان فزونی گرفت .

به روزگار سلطان محمود غزنوی ترکمانان ( غزان ) به منطقه نسا و ابیورد و درگز هجوم آوردند و در این شهرها سکنی گزیدند و ترکی شدن این نواحی آغاز گردید . محققان محلی دوران سلجوقیان و اوایل خوارزمشاهیان را دوره شکوفایی خاوران ( ابیورد را از قرن ۴ به بعد خاوران می گفتند ) نامیده اند، شیخ محمد شهرستانی، انوری ابیوردی، اسعد مهنه یی و … از این سرزمین برخاستند . به همت اینان خاوران یکی از مراکز علمی شد . به روزگار چنگیز، پسرش « تولی » ابیورد را تصرف کرد و به نهب و تاراج اهالی پرداخت و آن شهر زیبا را که در آن عالمی از عمارات موج می زد با خاک یکسان نمود و اکثر مردم را از دم تیغ گذراند . البته ابیورد در نهضتهای شیعه که در اواخر دوران بنی امیه در سراسر خراسان صورت گرفته بود سهمی بزرگ داشته است و نیز در قیامهای علیه حکام عباسی در قرن سوم هجری شرکت جستند . در زمان خلافت هارون ۱۸۵ ق . شخصی به نام ابوالخسیب بر ضد عباسیان و عامل آنان در خراسان قیام کرد و بر ابیورد تسلط پیدا کرد . این شهر با این همه عظمت و زرگی پس از هجوم مغولان و بعد از او تیمور ورونق خود را از دست داد و از اواخر قرن هشتم که شهرها و آبادیهای این منطقه مورد تجاوز و اشغال ازبکان قرار گرفت دوران قدرت آن شروع گردید .

در اوایل عصر افشاری ساختن مسجد بزرگی در مولود آباد ( زادگاه نادر ) و برخی ساختمانها در شهر نشانی از گسترش و رونق درگز می‌باشد، ولی ویرانی هایی که ناشی از تهاجمات اقوام همسایه بود، همراه با عدم توجه حکومت مرکزی وخصوصاً جدایی قسمت آباد و تاریخی آن ( با ۹ هزار خانوار جمعیت و ۲۴ شهرک و روستا ) که نام ابیورد را نیز با خود دارد، توانائی‌های این شهر را به فراموشی سپرد . اکنون اندک آثار به جا مانده در شهر درگز مربوط به حاشیه باز یکی از دامنه کوههای هزار مسجد ( درگز فعلی ) می‌باشد . در حالیکه آثار تاریخی بی نظیری از دوره اشکانیان و دوران اسلامی در آن سوی مرزها قرارگرفته است .

شهرستان درگز از چهار بخش مرکزی، نوخندان، چاپشلو و لطف آباد تشکیل شده است. بخش نوخندان از دو دهستان به نامهای شهرستانه به مرکزیت برج قلعه شامل ۱۸ آبادی و درونگر که ۱۷ آبادی را در خود جای داده است. و بخش چاپشلو که شامل دهستان های قره باشلو و میانکوه که حدود ۵۰ آبادی دارد و بخش لطف آباد از دو دهستان دیباج با ۱۱ آبادی و هزار مسجد با ۹ آبادی تشکیل شده است. جمعیت شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۷۵ به ۷۸۱۰۰ نفر می باشد. راه هوایی و ریلی ندارد راه های زمینی از نوع راه شوسه می باشد.

سهم جمعیت این شهرستان از کل استان ۳/۱ درصد است.
مردم این شهرستان به زبانهای ترکی، کردی، ترکمنی و فارسی صحبت می کنند. شهرستان درگز از طوایف مختلفی چون کرد و ترک و فارس و ترکمن و عرب تشکیل شده است که هر یک از این اقوام به شاخه های مختلفی نیز تقسیم می شوند.

شهرستان درگز به فاصله ۲۵۸ کیلومتری از مرکز استان واقع است. در طول جغرافیایی ۵۹ درجه و ۶ دقیقه و عرض جغرافیایی ۳۷ درجه و ۲۶ دقیقه واقع است. ارتفاع این شهرستان از سطح دریا ۵۰۰ متر می باشد که این میزان در همه جا یکسان نیست. وسعت این شهرستان در حدود ۴۱۹۴ کیلومتر مربع است.

از کوههای مهم آن: الله اکبر (که از رشته کوههای هزار مسجد است)، کوه چوریک، کوه مانیس، کوه خرپشتی داغ هستند. و از رودهای مهم آن می توان به: رود درونگر (که روی زندگی مردم منطقه اهمیت زیادی دارد)، رود زنگلانلو، رود قره تیکان اشاره کرد. معادن و منابع زیر زمینی درگز شامل (آهک، گج، سرب، گل سرشور، سنگ مرمر) می باشد. این منطقه به دلیل اینکه در داخل کوهستان هزار مسجد واقع است دارای آب و هوای سرد کوهستانی است البته در نواحی پست گرم و پوشیده از مراتع و چمنزار است. مرکز شهرستان درگز از آب و هوای گرم و نیمه مرطوبی برخوردار است که بیشترین درجه حرارت در تابستان ۳۸ درجه بالای صفر و کمترین آن در زمستان ۲ درجه زیر صفر است و میزان بارندگی سالانه آن ۳۵۰ میلی متر می باشد.

اطلاعات تاریخی

درگز سرزمینی با تمدن بیش از هفت هزار سال از یک طرف مرکز حکومت پارتیان و از طرفی نشان از زرتشتیان یکتا پرست دارد و کتاب مقدس زرتشتیان (اوستا) قدیمی ترین کتابی است که نام ابیورد در آن آمده است. از سویی به علت نزدیکی به مرو مرکز امپراطوری جهان اسلام مورد رفت و آمد شخصیت های سیاسی و علمی روزگار بوده و از مردمان اینجا مردمانی صاحب فکر و صاحب شخصیت و صاحب فرهنگ و اندیشه و تمدن ساخته است.
درگز در اصل داراگرد (شهر دارا) بوده که تیرداد اشک دوم پادشاه اشکانیان در سال ۲۳۷ قبل از میلاد مسیح آن را در ناحیه آپارات (پارت – یونانی) ساخت و پایتخت دوم خود قرار داد در دوران اسلام این به داراجز و درجز و بعدها به درگز تغییر نام داد. تاریخ منطقه ای که شهرستان کنونی درگز در آن واقع گردیده پیشینه اش به دوران پیش از اسلام و به زمان مهاجرت آریایی ها به فلات ایران می رسد.منطقه ای که شهرستان درگز در آن قرار دارد از نظر قدمت مربوط می شود به دوران اشکانیان بدین صورت که تیرداد اول اشکانی به مناسبت پیروزی هایی که در جنگ با سلجوقیان بدست آورد شهر داراگرد را بنا نهاد. که در اثر مرور زمان به درگز تغییر نام یافت. از آن زمان به بعد این منطقه مورد تجاوز بیگانگان و یا مورد حمایت سرداران ایرانی بوده است. در کتاب خاوران راجع به ایجاد منطقه داراگرد آمده است که (آرشک، ارشک، اشک) از داراگرد اساس پادشاهی پانصد ساله پارتها را بنیان گذاشت.

سوغات
از مهم ترین سوغات مرزی شهرستان درگز می توان به برنج لائین و درونگر اشاره کرد که به لحاظ کیفیت و عطر بالا در نوع خود کم نظیر می باشد. همچنین کشمش و گردو درگز نیز از مرغوبیت خاصی برخوردار است. از دیگر سوغاتی های درگز جارو، سیب درختی (لبنانی و عباسی) و گلابی می باشند.

گردشگاه ها و مراکز تفریحی

پارک شادی
که قدیمی ترین پارک شهرستان می باشد.

پارک ملت
در فاصله یک کیلومتری شهر درگز در مسیر جاده درگز – چاپشلو واقع است.

پارک جنگلی چهل میر
که معروفترین دره منطقه است و در قسمت شرقی پارک تندوره واقع است.

دره امام قنبر
که در ۲۰ کیلو متری جنوب شهر درگز قراردارد.

دره چرلاغ
که در ۳۴ کیلومتری جنوب غربی شهر درگز قرار گرفته است.

دره درونگر و دره بادام
که در مسیر جاده درگز به قوچان و در امتداد رودخانه درونگر قرار دارد.

دره شمسی خان
که در قسمت جنوب شرقی شهر درگز در فاصله ۵۰ کیلومتری دره درگز واقع شده است.

دره قزلق
این دره و قوزغان دره در مرز ایران و ترکمنستان حدود ۴۵ کیلومتری شرق درگز واقع است.

آبگرم
منطقه آبگرم و اردوگاه امیدهای انقلاب اسلامی در ۱۵ کیلومتری جنوب شهر درگز و در مسیر جاده درگز به دربندی واقع است.

قرخ قیز (چهل دختر)
در ۵ کیلومتری جنوب شهر درگز قرار گرفته که کوهی منفرد و کم ارتفاع است. این کوه رسوبی و مربوط به دوران دوم و اواخر دوران سوم زمین شناسی است. نام قرخ قیز یادگاری از نیاکان اولیه است که از حدود پنج هزار سال پیش در این سرزمین می زیستند.

پارک ملی تندوره
که در منتهی الیه شمال شرقی کشور و در حدود شمالی استان خراسان در شهرستان درگز واقع است که با سیمایی کوهستانی و صخره ای با دره های عمیق و تپه ماهورهای بلند و مرتفع با شیب های متغیر در جهات مختلف جغرافیایی می باشد. و تندوره نام چشمه ای است که در این پارک جنگلی جاری می باشد به همین دلیل این پارک را تندوره می نامند. تندوره به زبان کردی به معنی تنور می باشد و از آنجایی که این چشمه از حوض هایی شبیه به تنور خارج می گردد بر آن نام تندوره نهاده اند.

غار قزلق
از نمونه غارهای این منطقه غاز قزلق یا غار دیو است که در ۲۲ کیلومتری جنوب شرقی درگز بعد از روستای قزلق در نیمه راه ارتفاعات شازی و کانی گاز قرار دارد و از محل های اعتقادی و دیدنی درگز است که دارای ۳ درب ورودی در کف دره و نیمه های بلند می باشد. طول غار حدود یکصد کیلومتر دارای دو دالان می باشد. نوع غار از غارهای آهکی است که احتمالا در دوران عصر حجر مورد استفاده انسانی بوده است.

غار شادمینه (شادمهنه)
واقع در ۱۶ کیلومتری غرب درگز در ۳۰۰ متری علامه شهرستانی که بقایای دژ نظامی مربوط به قرن پنجم و دوره سلجوقی می باشد.

صنایع دستی

پوستین دوزی
مردم درگز در سال ۱۳۰۰ شمسی قسمت عمده ای از احتیاجات خود را از قبیل فروشگاه پوشاک و… را تهیه می کردند، در زمستان مردان پوستینی یا قبایی که به آن چوخا می گویند از پشم گوسفند و موی بز به صورت یک نوع برک زبر و ضخیم می بافتند و به تن می پوشاندند. پوستین های درگز از حیث پرداخت در خراسان و حتی ایران معروف بوده اما امروز پوستین دوزی رونق خود را از دست داده و شاید تعداد کارگاه های آن از ۵ مورد تجاوز نکرده باشد.

قالی بافی
این صنعت هنوز در بعضی از روستاها به صورت سنتی ادامه دارد و منبع درآمدی برای خانواده ها می باشد.