76- هر کس پدر و مادر خویش را اندوهگین سازد در واقع آن دو را نافرمانی کرده است. با صدقه دادن روزی را فرود آورید. موجهای بلا را٬ پیش از در رسیدن بلا٬ با دعا از خود بگردانید.
منبع : الخصال ٢/۶٢١
77- دور اندیش کسی است که فریبندگی دنیا او را از کار برای آخرتش باز ندارد.
منبع : شرح غررالحکم ٢/١٠۴
78- بهترین مطالبی که شایسته است نوجوانان بیاموزند٬ چیزهایی است که در بزرگسالی مورد نیازشان باشد[ تا از آموخته های دوران جوانی بهره گیرند].
منبع : البحار ٧١/٩۴
79- در دگرگونی احوال است که جوهر افراد شناخته می شود٬ و گذشت ایام اسرار نهفته ای را بر تو آشکار می سازد.
منبع : تحف العقول ٩٧
80- من و رسول خدا نشسته بودیم و حضرت سرش را در دامنم نهاد و در خواب فرو رفت. وقت نماز عصر رسید و من دلم نیامد پیامبر را بیدار کنم تا اینکه وقت [فضیلت] نماز گذشت و در این هنگام پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) بیدار شد فرمود: ای علی نماز خوانده ای ؟ عرض کردم خیر. فرمود : چرا؟ عرض کردم: دوست نداشتم شما را اذیت کنم . علی (علیه السّلام) فرمود : پس رسول خدا برخاست و رو به قبله ایستاد و دو دست خود را رو به آسمان برداشت و گفت : بارخدایا! خورشید را به زمان قبلی اش برگردان تا علی نماز خواند. پس خورشید به وقت [فضیلت] نماز برگشت و من نماز عصر را خواندم و آنگاه خورشید چون ستاره غروب کرد.
81- حضرت على (علیه السّلام) روزى گذرش از کربلا افتاد و فرمود: اینجا قربانگاه عاشقان و مشهد شهیدان است. شهیدانى که نه شهداى گذشته و نه شهداى آینده به پاى آنها نمىرسند.
منبع : تهذیب، ج 6، ص73 / بحارالانوار، ج 98، ص 116.
82- امیرالمومنین علیه السلام خطاب به خاک کربلا فرمودند: چه خوش‌بویى اى خاک! در روز قیامت قومى از تو به پا خیزند که بدون حساب و بى‌درنگ به بهشت روند.
منبع : شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید، ج 4، ص 169.
83- در پی سرعت عمل مباش٬ بلکه به دنبال خوب انجام دادن آن باش؛ زیرا مردم سؤال نمی کنند که در چه مدت کار را انجام داد٬ بلکه از خوبی و کیفیت کار سؤال می کنند.
منبع : شرح نهج البلاغه لابن أبی الحدید ٢٠/٢۶٧
84- اهل بصیرت کسی است که بشنود و بنگرد و ببیند و ازحوادث عبرت گیرد٬ سپس به راهی روشن قدم نهد٬ از فروغلتیدن در پرتگاهها و گم شدن در کوره راهها دوری گزیند.
منبع : نهج البلاغه٬ الخطبه١۵٣
85- یتیمان را عهده دار باش و کهنسالانی که چاره ای ندارند و دست سوال پیش نمی آورند٬ و این کار بر والیان گرانبار است و گزراندن حق همه جا دشوار٬ و بُوَد که خدا آن راسبک گرداند برمردمی که طالب فرجام [خوب]هستند.
منبع : نهج البلاغه٬الکتاب۵٣
86- انسان نباید در نمازش با ریش خود یا هرچیزی که حواس او را از نمازش پرت سازد بازی کند. به انجام کار نیک مبادرت ورزید پیش از آنکه کار دیگری برایتان پیش آید و شما را از آن باز دارد.
منبع:الخلاص٬ ٢⁄۶٢٠
87- به قصد یادگرفتن بپرس٬ نه برای آزردن و خطاگرفتن؛ زیراجاهلی که درصدد آموختن باشد٬ همانند عالم است و عالمی که بیراهه رود٬ همچون جاهلی است که به قصد خطاگرفتن می پرسد.
منبع : نهج البلاغه٬الحکمه٣٢٠
88- خداوند بزرگ٬ مومنی را که دانشمند و فقیه و پارسا و فروتن و باحیا و دانا و خوش اخلاق و میانه رو و با انصاف است دوست می دارد .
منبع : البحار٧٨⁄۶
89- دور اندیشی آینده نگری است و رایزنی با خردمندان.
منبع : شرح غرر الحکم ٢⁄٨٠
90- کسی که با کتابها خود را آرامش دهد٬ هیچ آرامشی را از دست ندهد.
منبع: شرح غرر الحکم۵⁄٢٣٣
91- برتو باد به استفاده از حلال٬ و نیکی کردن به خانواده ٬و به یاد خدابودن در همه حال.
منبع: شرح غرر الحکم۴⁄٢٩۴
92- سخاوت زیاد دوستان را می افزاید ودشمنان را به دوستی می کشاند.
منبع: شرح غرر الحکم۴⁄۵٩٢
93- مردانگی مرد کامل نشود٬ مگر آن گاه که در دینش فقیه ودانا شود٬ در زندگی اش میانه روی پیشه کند٬ در برابر پیشامد های سختی که به او روی آورد شکیبا باشد و [سخن] تلخی که از سوی برادرانش به او می رسد گوارا یابد.
منبع:تحف العقول٢٢٣
94- [امیر المومنین (علیه السّلام)در خطبه روز عید قربان فرمود:]..... وحرمت امروز زیاد و آروزی بهره وری از برکات آن بجا و امید آمرزش الهی در آن٬ پسندیده است. پس خدای بزرگ را بسیار یاد کنید و از او آمرزش طلبید و توبه کنید که او توبه پذیر مهربان است.
منبع:من لا یحضره الفقیه١⁄٢۵٠
95- عالم کسی است که علمش او را به پارسایی و خداترسی و بی رغبتی به جهان فانی و شوق به بهشت جاودان فراخواند.
منبع: شرح غرر الحکم٣⁄٩۴
96- سر آمد فضیلتها علم است. نقطه پایان فضیلتها علم است.
منبع: شرح غرر الحکم۴⁄۴٩و٣۵٧
97- من شبان و روزان ٬ آشکارا و نهان٬ شما را به رزم این مردم خواندم و گفتم: با آنان بستیزید ٬ پیش از آنکه برشما حمله برند. زیرا به خدا سوگند با مردمی در میان خانه شان نجنگیدند٬ جز آنکه جامه خواری برآنان پوشیدند. اما هر یک از شما کار را به دیگری حوالت داد و از یاری یکدیگر بازایستادید؛ تا آنکه ازهرسو بر شما تاخت و شهرها را یکی پس از دیگری از دستتان برون کردند.
منبع: نهج البلاغه٬ الخطبه٢٧
98- ای مردم خداوند شما را پناه داده است که بر شما ستم روا ندارد٬ اما پناهتان نداده است که آزمایشتان نکند .آن گوینده بزرگوار (خداوند) فرموده است: ((هر آینه در این داستان نشانه هایی است و ما تنها آزمایندگانی بودیم))
منبع:شرح نهج البلاغه لابن ابی الحدید٧⁄١١٠
99- از کمال سعادت٬ تلاش در راه مصلحت عموم مردم است.
منبع: شرح غرر الحکم۶⁄٣٠
100- وبا اکثریت همراه باشید ٬که دست خدا با جماعت است؛ و از تفرقه بپرهیزید زیرا آن که از جمعِ مسلمانان به یک سو شود٬ بهره شیطان است، چنان که گوسفند جدا افتاده از رمّه نصیبِ گرگ بیابان است.
منبع: نهج البلاغه٬ الخطبه١٢٧
101- مردم چیزی از امور دینی شان را برای بهبود دنیای خود وانگذارند٬ جز آنکه خداوند برایشان وضعی پیش آورد که زیانش از سودش بیشتر باشد.
منبع: نهج البلاغه٬الحکمه١٠۶
102- توبه بر چهار پایه استوار است : پشیمانی در دل٬ آمرزش خواهی به زبان٬ عمل کردن با اعضای بدن و تصمیم بر بازنگشتن [به گناه]
منبع : البحار ٨٧/٨١
103- کجایند عمالقه و فرزندان عمالقه؟ کجایند فرعونیان و فرزندان فرعونیان؟ کجایند مردمی که در شهر های رَسّ بودند؟ پیامبران را کشتند٬ وسنت فرستادگان خدا را می راندند. و راه و رسم جباران را زنده کردند. کجایند آنان که با سپاهیان به راه افتادند و هزاران تن را شکست دادند. سپاه ها را به راه انداختند٬ و شهرها ساختند؟!
منبع : نهج البلاغه الخطبه ١٨٢
104- نیکوکاری زکات نعمت هاست٬ و وساطت کردن [و کار گشایی] زکات مقام٬ و بیماری ها زکات بدن ها٬ و بخشودن زکات پیروزی٬ و هر آنچه زکاتش داده شود از نابودی بیمه گردد.
منبع : تحف العقول ٣٨١
105- با آب نظافت کنید و بو های آزار دهنده را از خود دور نمایید. به خودتان برسید؛ زیرا خداوند عزّوجلّ از بنده کثیفی که هر کس در کنارش بنشیند مشمئز می شود نفرت دارد.
منبع : الخصال ٢/۶٢٠
106- با این همه٬ بدان که بسیاری از آنان- بازرگانان- [در داد وستد] بیش از اندازه سختگیرند و بخل ورزی ناپسندی دارند؛ و برای سود بیشتر کالا را احتکار می کنند٬ و آن را به هر بها که خواهند می فروشند٬ و این سودجویی و گرانفروشی برای توده ی مردم زیانبار و برای حکمرانان عیب و ننگ است. پس٬ از احتکار جلوگیری کن؛ زیرا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلّم) از آن منع فرموده است.
منبع : نهج البلاغه الکتاب ۵٣
107- آن کس که واجد بزرگواری و کرامت نفس باشد. تمایلات شهوانیش در نظر او خوار می نماید.
منبع : نهج البلاغه، (فیض الاسلام)، ص1283.
108- دو چیز است که قدر و قیمتش را نمی شناسد مگر کسی که آن دو را از دست داده باشد، یکی «جوانی» و دیگری «تندرستی و عافیت».
منبع : آمدی، عبد الواحد، غرر الحکم و دررالکلم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1369، ص 449.
109- دل جوان نوخاسته مانند زمین آماده ایست که از هر سبزه و گیاه خالی است، هر بذری که در آن افشانده شود، می پذیرد و در خود می پرورد.
منبع : فیض الاسلام، نهج البلاغه، ص 903.
110- کسی که برای خود شخصیت قایل است و عزت و کرامت نفس دارد، تمایلات پست جوانی و شهوات در پیش او خوار و ذلیل است.
منبع : همان، دشتی، حکمت 449.
ارزش دانشمند و دانش
111- حضرت امام علی (علیه السّلام) درباره ی ارزش علم و تفاوت افراد عالم و غیر عالم فرموده اند : کاش میدانستم کسیکه از علم بی نصیب مانده چه چیز بدست آورده است. و آنکس که از علم بهره مند شده چه چیز بدست نیاورده است.
منبع : شرح ابن ابی الحدید ، جلد 20 ، ص289، کلمه ی 299
112- در علم و ادب بکوشید چه آنکه عالم ، عزیز و گرانقدر است ، اگر چه خاندان بزرگی منتسب نباشد ، اگر چه فقیر بی بضاعت باشد ، و اگرچه جوان باشد.
منبع : شرح ابن ابی الحدید ، جلد 20 ، ص 332،کلمه ی 814
113- شایسته ی مرد عاقل آنست که نظر صائب خردمند را بر اندیشه خود بیفزاید و دانش خویش را به علم دانشمندان پیوند دهد.
منبع : غررالحکم ،ص384
114- به هر نسبت که دانش آدمی زیادتر میشود توجه خود را بنفس خویش افزون میکند و برای نیل بسعادت و صلاح سعی و کوشش خود را بکار میاندازد.
منبع : مستدرک 2،ص310
115- حضرت امام علی (علیه السّلام) در ضمن وصایای خود به حضرت حسین (علیه السّلام) فرموده : خوشبخت و رستگار کسی است که علم وعملش، دوستی و دشمنیش، گرفتن و رها کردنش ، سخن گفتن و سکوتش، رفتار و گفتارش تنها بر اساس رضای الهی استوار باشد و بر خلاف امر پروردگار قدمی برندارد.
منبع : تحف العقول ،ص91
عقل و علم
116- عقل که غریزه ی اختصاصی انسان و از سرمایه های طبیعی بشر است با علم آموزی و تجربه اندوزی افزایش می یابد.
منبع : غررالحکم ،ص67
117- تحصیل علم و دانش مایه ی تقویت و تأیید عقل آدمی است.
منبع : مستدرک 2،ص287
118- هر آن علمی که مورد تأیید و امضاء عقل نباشد گمراهی و ضلالت است.
منبع : غررالحکم ،ص546
119- چه بسا مردم عالمی که عملشان باعث قتل و نابودی آنان شد.
منبع : فهرست غرر،ص269
120- علمی که با آنان هدایت خود را فاسد و تباه سازی بدترین علم است.
منبع : غررالحکم ،ص444
غرور علم
121- شایسته است انسان عاقل
، خویشتن را از مستی ثروت ، از مستی علم ودانش ، از مستی تمجید و تملّق، از مستی جوانی مصون نگاه دارد . زیرا هر یک از این مستی ها مسموم و پلیدی دارد که عقل را زائل می کند و آدمی را خفیف و بی شخصیّت مینماید.
منبع : غررالحکم،ص862
تجربه و علم
122- هر کس از وقایع گذشتگان عبرت بگیرد بینا میشود، کسی که بصیرت و بینائی پیدا کرد می فهمد، و آنکس که فهمید عالم میشود.
منبع : سفینه ((عبر))ص146
123- تجربه های زندگی، دانش مفید و ثمر بخشی است.
منبع : غررالحکم، ص35
124- تجربیّات، به مردم دانش تازه می آموزد.
منبع : بحار 1،ص43
تعلیم و تعلّم
125- ای گروه جوانان، شرف انسانی و سجایای اخلاقی خود را با ادب آموزی و تربیت محافظت نمائید و سرمایه ی گرانبهای دین خویشتن را با نیروی علم و دانش از دستبرد ناپاکان و خطرات گوناگون بر کنار نگاه دارید.
منبع : تاریخ یعقوبی ،ص152
126- سزاوار است انسان عاقل رأی خردمندان را به رأی خود بیفزاید و دانش علماء را بر دانش خویش اضافه نماید.
منبع : غررالحکم ،ص384
127- کسیکه در آموخته های خود بسیار بیندیشد دانش خود را استوار ساخته و بفهم مطالبی که نمی فهمد نائل میگردد.
منبع : فهرست غرر، ص 316
طالبان علم
128- تملّق گفتن و حسد بردن از خلقیات مردم با ایمان نیست مگر در راه فرا گرفتن علم و دانش.
منبع : تحف العقول ص207
سواد آموزی
129- کسیکه چیزی را نمی داند حیا نکند از اینکه آن را بیاموزد.
منبع : بحار، جلد 1 ،ص57
130- البته هیچ کس حیا نکند از اینکه اگر چیزی را نمیداند یاد بگیرد.
منبع : نهج البلاغه فیض ص 1113
131- هیچ کس حیا نکند وقتی از او بپرسند چیزی را که نمیداند صریحاً بگوید نمیدانم. اولیاء اسلام در مواردی بسیاری مردم را از حیاء احمقانه و خجالت کشیدن های بی مورد بر حذر داشته اند.
منبع: نهج البلاغه فیض ص 1113
تغذیه جان
132- چرا مردم موقع غذا خوردن در شب چراغ روشن میکنند تا با چشم خود ببینند چه طعامی می خورند ولی در تغذیه ی روانی خود همت ندارند که چراغ عقل را با شعله ی علم روشن کنند تا از غذای آلوده مصون بمانند و دچار عوارض نادانی و گناه در عقاید و اعمال خود نشوند.
منبع : سفینه (طعم) ص84
اجتماع و تحصیل علم
133- در خردسالی علم بیاموزید تا در بزرگسالی به برتری و سیادت نائل آئید.
منبع : شرح بن ابی الحدید 20، کلمه ی 98 ، ص 267
134- کسیکه در کوچکی تحصیل علم نکند در بزرگی تقدّم اجتماعی نخواهد داشت .
منبع : غررالحکم ، ص 697
135- علم و دانش بیش از مقداری است که قابل احاطه باشد و یک فرد نمی تواند بر همه ی آنها واقف گردد پس از هر علمی بهتر و شایسته ترش را فرا گیرید.
منبع : فهرست غررالحکم، ص 265
136- بهترین مطالبی که شایسته است جوانان یاد گیرند چیزهایی است که در بزرگسالی مورد نیاز باشد و بتوانند در زندگی اجتماعی از آموخته های دوران نوجوانی خود استفاده نمایند.
منبع : : شرح بن ابی الحدید 20، کلمه ی 817
رشد علمی
137- حضرت امام علی (علیه السّلام) مرد با ایمانی را مخاطب ساخت و فرمود: علم و ادب ارزش وجود تو است . در تحصیل علم کوشش نما ، چه به هر مقداری که بر دانش و ادبت افزوده شود قدر و قیمتت افزایش می یابد.
منبع : مشکوة الانوار ، ص 135
دشمن ترین دشمنان
138- هوای نفست دشمن ترین دشمنان تو است. کوشش کن که بر آن غالب و پیروز گردی وگرنه هلاکت خواهد کرد.
منبع : غررالحکم ،ص797
139- دشمن ترین دشمنان آدمی غضب و شهوت او است. آنکس که بتواند این دو غریزه ی سرکش را مهار کند و آنها را به فرمان خود درآورد ، مقام عظیمی دارد و می تواند به اوج انسانیت برسد.
منبع : غررالحکم ،ص 203
140- عادت بد، دشمنی است که با قدرت بر صاحبش حکومت می کند.
منبع : غررالحکم ،ص 33
انگیزه های دشمنی
141- آنکس که با روزگار دشمنی کند، هلاک خواهد شد.
منبع تحف العقول ، ص85
142- کسی که از خود راضی و خویشتن پسند باشد، غضب کننده به وی بسیار خواهد بود.
منبع : نهج البلاغه ،کلمه ی 6
143- حضرت امیرالمؤمنین (علیه السّلام) به فرزند خود محمد حنیفه فرموده اند: فقر و بی چیزی، زمینه ی مساعدی برای شکست دین و حیرت زدگی خرد و جلب عداوت و دشمنی است.
منبع : نهج البلغه ، کلمه ی 311
دوست مال اندیش
144- هزار دوست و همنشین بسیار نیست. ولی یک دشمن برای آدمی البته زیاد است.
منبع : امالی صدوق،ص397
145- چهار چیز است که مقدار کم آنها هم بسیار است. آتش، خواب، بیماری و دشمنی. یعنی مقدار کم هر یک از این چهار را ناچیز تلقی نکنید بلکه مقدار کم آنها نیز بسیار است و میتواند منشاءِ آثار زیاد باشد.
منبع : بحار جلد 14،ص264
146- حسد جسم را فرتوت و فانی می کند و کینه توزی آدمی را افسرده می کند و سرانجام همه چیزش را بر باد می دهد.
منبع : غررالحکم، ص 29
فایده دشمن
147- مردی بنام ((جمیل)) سالیان دراز منشی دربار ساسانیان بود. او عصر علی (علیه السّلام) را درک کرد و در ایّام حکومت آن حضرت سخت فرسوده و پیر شده بود. موقعیکه امیرالمومنین (علیه السّلام) به نهروان آمد و از حال جمیل پرسش فرمود گفتند در قید حیات است. دستور داد احضارش کنند، وقتی شرفیاب شد حضرت در اوّلین برخورد دید که هوش و حواس و ذهن پیر مرد سالم است و تنها چشم خود را از دست داده است از او سؤال کرد :
ای جمیل شایسته است انسان چگونه باشد ؟ جواب داد: باید دوستانش کم باشند و دشمنانش بسیار. فرمودند: ای جمیل سخن تازه و بی سابقه ای میگوئی. همه ی مردم در این نظریّه متّفقند که داشتن دوست زیاد بهتر است. عرض کرد : مطلب آن طور نیست که گمان کرده اند و سپس توضیح داد که :
دوستان زیاد وقتی به انجام حاجت آدمی دست می زنند آنطور که باید و شاید به انجام وظیفه قیام نمی کنند و نتیجه ی معکوس عاید می گردد. مثل آنکه زیادی کشتی بان باعث غرق کشتی می شود. حضرت فرمودند: اینکه میگوئی صحیح است چه آنکه من آنرا آزمایش کرده ام .
پس از آن فرمودند: بسیاری دشمن چه فایده دارد ؟ جواب داد: وقتی دشمنان انسان زیاد باشند آدمی همواره مراقب کارهای خویشتن است، می کوشد تا سخنی نگوید که از وی خرده بگیرند ، یا لغزشی از او بروز نکند تا مورد موأخذه واقع شود و بر اثر مراقبتها و دقّتهای پی گیر برای همیشه از خطا و لغزش مصون خواهد ماند. علی (علیه السّلام) گفته ی پیرمرد را پسندید و نیکو شمرد و مورد تأییدش قرار داد.
بحار ،جلد 8، ص738
امانتهای الهی
148- حضرت امام علی (علیه السّلام) در مقام دعا به پیشگاه خداوند عرض می کند: بارالها از تمام نعمتهای بزرگی که به من عطا فرموده ای، جان مرا اولین نعمتی قرار ده که از من سلب می کنی ، و از تمام امانتهائی که به من سپرده ای حیات مرا اولین امانتی قرار ده که از من پس می گیری.
منبع : نهج البلاغه فیض، ص 670
آغاز خلقت دنیا
149- دنیا سرای راستی است برای کسی که آنرا براستی و درستی تلقی نماید ، خانه ی ایمنی و سلامت است برای کسی که آنرا به درستی درک کند ، جایگاه توانگری است برای کسیکه از آن توشه بردارد ، سرای موعظه است برای کسیکه از آن پند گیرد ، سجده گاه دوستان خدا و نماز خانه ی فرشتگان الهی است ، محل نزول وحی پروردگار و تجارتخانه ی دوستداران حضرت حق است ، در آن به کسب رحمت الهی پرداختند و سودی که نصیبشان گردید بهشت جاودان است.
منبع : نهج البلاغه ، کلمه ی 126 150- مجموع عمر آدمی در دنیا ساعتی بیش نیست آنچه از این ساعت گذشته است معدوم شده و لذّت و اَلَمی از آن احساس نمی کنید و آنچه هنوز از آن نیامده است نمی دانید چیست ، سرمایه ی موجود و پر ارزش عمر ، تنها همان لحظات نقدی است که اینک در اختیار شما است و در آن به سر می برید. مالک نفس خود باشید و در حال حاضر برای اصلاح و رستگاری خود بکوشید، در مشکلات وظیفه شناسی و اطاعت از اوامر الهی و از آلودگی به گناه و نافرمانی خداوند، خودداری کنید.
