#تاریخچه قفل

قُفل آلتی فلزی است که با آن در خانه، صندوق، قفسه، گنجه، دولابچه و یا زنجیر دوچرخه و غیره را می‌بندند.

قفل وسیله‌ای است برای بسته نگه داشتن در است به طوری که فقط با کلیدش بتوان آن را باز کرد. قفل درهای خانه‌ها بیشتر قفل استوانه‌ای است. قسمت بیرون زده از قفل یک زبانهٔ فنرسوار و گوه‌ای شکل است. هنگامی که در را می‌بندید این زبانه با صدای مختصری در قاب خود جای می‌گیرد.

بعضی قفل‌ها اصلاً کلید ندارند. در قفل رمزی از رمز استفاده می‌شود. با چرخاندن حلقه‌هایی یا فشار دادن دکمه‌هایی رمز را به قفل می‌دهند تا باز شود.

اتاق‌های امن بانک‌ها غالباً قفل‌های زمانی دارند. این قفل‌ها درها را شب بسته نگه می‌دارند و تا زمان معینی باز نمی‌کنند.

قفل‌های ضامن‌دار صدها سال، تنها وسیله اطمینان بخش برای مردمان به شمار می‌رفت. در واقع ضامن‌ها همان برآمدگی‌های اطراف سوراخ کلید در قفل هستند، به‌طوری که اگر کلیدی، شیارهائی متناظر با ضامن‌ها نداشته باشد، گردانیدن و حرکت آن در قفل ممکن نیست. طی قرن‌های متمادی، قفل سازها ابتکارهای فراوانی در طرح ضامن‌ها ارائه کردن%8 و در نتیجه، کلیدهای پرپیچ و خمی پیدا شد. رومیان، کلیدهای کوچکی هم می‌ساختند و آنها را به‌عنوان انگشتر به دست می‌کردند؛ همچنین علاوه بر قفلهای ثابت، قفل قابل انتقال را هم وارد کار کردند.

در چین و مصر بیش از ۴۰۰۰ سال قبل از نوعی قفل چوبی استفاده می‌شد. در قرن پانزدهم میلادی، صنعت گران اروپایی قفل‌های ساده‌ای از فلز ساختند. اولین بار قفل‌های طرح جدید را رابرت بارون و جوزف برامه در دههٔ ۱۷۸۰ میلادی در انگلستان ساختند.

در هزارهٔ دوم ق. م در مصر و بین‌النهرین قفل کردن خزانه‌ها و انبار‌های گندم و پرستشگاه‌ها متداول بوده است. به نظرمیرسد که رومی‌ها پاره‌ای از این نوع قفل و کلید‌ها را از کشورهای مدیترانه‌ایبدست آورده است. پاره‌ای ازقفل‌های ایرانی همانندقفل‌های مصری و یونانی است وبرخی دیگرمانندقفل‌های رومی می‌باشند. برخی به قفل‌های چینی و هند ی میماندوتعدادی هم مانندقفل‌هایی است که دراروپاازقرون وسطی تا انقلاب صنعتی بکاربرده می‌شد. قفل‌ساز ایرانی یک کوره متوسط بادم فانوسی داردکه شکل‌های مختلف قفل رابه کمک آن تهیه می‌کند. لحیم کاری آنرادربوته‌های گلی کوچک انجام می‌دهد.

از ایام قدیم تا قرن ۱۸ میلادی، قدیمی‌ترین شکل قفل، قفلی است که در ویرانه‌های خرساباد نزدیکی نینوا، پیدا شده است و حدود ۴ هزار سال قدمت دارد. این قفل چوبی است و چند میله چوبی قابل حرکت دارد که در سوراخ‌هایی مناسب روی کلون می‌افتند و کلون را در وضعیت بسته نگه می‌دارند. لید آن هم چوبی است و میله‌هایی دارد و می‌توان آن را در شیاری در کلون داخل کرد میله‌های کلید، میله‌های قابل حرکت قفل را به ارتفاع مناسب بالا می‌برند و بیرون کشیدن کلون ممکن می‌شد. مصریان قدیم، این نوع قفل را می‌شناختند و نمونه‌هایی از آن در ژاپن و نروژ نیز به دست آمده است. در حفره‌های تپه چغازنبیل در استان ایلام، کلون و میله‌هایی سنگی پیدا شده که قدمت آن به قرن سیزدهم میلادی می‌رسد. رومیان، قفل‌ها و کلیدهای فلزی را اختراع کردند و برای اولین بار از ضامن‌ها برای ایمنی قفل استفاده کردند.

قفل سازان قرون وسطی، بخصوص در کشور آلمان، در ساختن قفل‌های ظریف تبحر خاصی داشتند. کلیدها و قسمتهای متحرک قفل را بسیار پرکار و ضامن‌ها را بسیار درهم و پیچیده می‌ساختند. و ظاهر قفل‌ها رابه طور بسیار زیبایی تزئین می‌کردند. با این همه، توجه و نیاز فراوانی که در آن روزگاران پرآشوب به قفل‌های مطمئن بود، در ساز و کار قفلها چندان پیشرفتی حاصل نشد. درهم پیچیدگی ضامن‌ها و پنهان کردن سوراخ کلید، تنها وسیله ایمنی به شمار می‌رفت.

قفل استوانه‌ای را لینوس یل. جونیور در سال ۱۸۶۵ میلادی در امریکا ساخت. امروزه، بعضی از قفل‌ها الکترونیکی اند.

قفل‌های ایرانی را از لحاظ فنی می‌توان به رده‌های زیربخش کرد:

۱. کلون دان (قفل رومی):

این قفل عبارت است ازکلون چوبی محکمی که داخل بدنهٔ قفل واقعی میشودوبدنهٔ قفل باگل میخ‌های بزرگ آهنی دست سازبه یک لنگهٔ در وصل شده است. انتهای کلون داخل ماده‌ای میشودکه درروی لنگه دردیگراست. برای بازوبسته کردن این کلون وماده یک طرف کشویی آن دارای دندانه‌هایی است که کلید به داخل می‌افتد. باهردورچرخاندن آن کشویی اش به آخرمیرسدوبدین ترتیب دربازوبسته می‌شود.[۱]

۲. قفل کلون دار:

این نوع قفل درتمام ایران یافت میشودوکهن ترین نوع قفل ازلحاظ ساخت است. که قدیمی ترین نوع آن مربوط به خرابه‌های خرساباد نزدیک شهرباستانی نینوا یافت شده است. کلون دارای چندین دندانه است که شیطانک وقتی درقفل بسته مشودبرروی آن می افتدوبدین ترتیب ضامن آن می‌شود. برای بازکردن در، کلیدراازشکافی که درداخل بدنه قفل است وکلیدخورنامیده میشودواردمیکنند. پره هابابرجستگی‌های روی کلیدنظیربریدگی‌های روی کلون است. کلیددرآن موقع بلندمیشود. بدین ترتیب شیطانک رابالبرده ووقتی که کلیدکشیده میشودوقفل عقب می‌رود. اصول قفل‌های امروزی مابه اسم یال براساس همین کلونهاساخته شده است. درمناطق یزدو اصفهان شیطانک‌های کلون باتنوع زیادبکاربرده می‌شود. درقفل چوبی، شیطانک یک کشوی عمودی آهنین راضامن میشودکه دریک چفت آهنی جذب ومحکم شده است.[۲]

۳. قفل فنرپیچ:

در آذربایجان قفل دیگری به کاربرده میشودکه اصول آن درطرح وساخت متفاوت است. این قفل شامل جعبه ی آهنی بادو فنر قوی است که سرشان ازجعبه بیرون آمده است. این فنرهادوطرف قلابمادگی رامیگیرد. کلیدداری دو زبانه وباچنان اندازه‌ای است که وقتی که درداخل قفل میچرخدفنرهاراازهم بازکرده وازمادگی جدامیکندودربازمیشود. اگریک یادوطرف این زبانه هاکوچک باشد، فنربه اندازهٔ کافی ازهم بازنمیشودواگرزیادبزرگ باشدداخل سوراخ کلیدنمیشود. صفحهٔ مدینگ نیزبایددرشکاف‌های زبانه‌های کلیدبخوردبه طوری که روی هم بروند. این سه نوع قفلهای ثابت روی در، درهای اصلی، دروازه‌های باغ و... بکاربرده می‌شود.[۳]

۱. قفل فنری باکلیدپیچی :باتغییردادن قطر کلید، گام پیچ، تعدادپیچ ماده، طول وقطر مفتول داخل قفل عوض می‌شود. همین نوع قفل درقرون وسطی درانگلستان وفرانسه و آلمان دیده میشدوتاسال۱۸۷۵م دراین کشورهارواج داشت.[۴]

۲. قفل فنری باکلیدفشاری:

سابقهٔ تاریخی آن اززمان روم قدیم آغازمیشودوتاقبل ازانقلاب صنعتی دراروپابه کاربرده می‌شد. احتمال دارداختراع این نوع قفل هااز چین و هند باشدویاشایدازخاورمیانه آغازشده ازیک طرف به روم وازسوی دیگربه هندویاچین رفته باشد.[۵]

۳. قفل لوله باکلیدپیچی:

مشخصهٔ اصلی این قفل، استوانه ی کوچک آن است که داخل لوله قرارگرفته است. تکه درونی درقسمت جلودنده‌ای داردکه به حلقه ی قفل میخوردووقتی که خوب پیچ میشودآنراقفل می‌کند. کلیدآن درانتهادارای دنده است که بایدبه جلوی لوله بخورد. پس ازاینکه این سوی آنراپیچ کردندکلیدرابه جلوی آن فشارمیدهند. شیاری که روی کلیداست به راه کلیدبدنهٔ قفل می‌خورد. وقتی که کلیدچرخیده میشودقسمت قفل کنننده، برای اینکه بتواندحلقه راآزادکند، بازمیشود. باتغییر دنده‌های کلیدازلحاظ گام، قطروجهت حرکت نیزباتغییراندازه راه کلیدوشیاری که روی کلیداست وبدنه قفل، می‌توان انواع واقسام این نوع قفل رابدست آورد. تکه قفل کننده همیشه درداخل لوله باقی می‌ماند. قفل‌های لوله‌ای درهندو اروپای مرکزی پیداشده است.[۶]

۴. قفل حروفی یارمزی:

تاسال ۱۷۵۰م قفلهای حروفی شبیه قفل‌های ایرانی درفرانسه به کاربرده میشودواخیراًبرای محافظت دوچرخه و اتومبیل زیادبه کاربرده می‌شود.[۷]

منابع : از #ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد