سوربیتول چیست و چه کاربردی دارد؟

سوربیتول یک الکل پلی هیدریک می باشد و در طبیعت به طور گسترده ای توزیع شده است غنی ترین منبع سوربیتول دانه های سماق کوهی (Rowan or maintain Ash berry) می باشد . اما فراورده طبیعی و دست نخورده آن از نظر تجارتی ارزشی ندارد .این ماده هم اکنون توسط احیاء شیمیایی گلوکز (دکستروز ) تهیه می شود . 

سوربیتول بر خلاف ساخارین  وسیکلاماتها ماده با ارزشی در ساخت شکلاتهای دیابتی و شیرینهای دیابتی می باشد. مقدار شیرینی این ماده به حجم استفاده شده از آن بستگی دارد. واز این حیث، این ماده تقریباً مشابه گلوکز است. سوربیتول در شکل تجارتی به فرم کریستال و شربت بوده و فرم کریستالی آن برای ساخت شکلات استفاده می  شود.

سوربیتول یک الکل جاذب الرطوبه است و درجه شیرینی آن تقریباً نصف درجه شیرینی ساکارز می باشد این ماده به عنوان یک شیرین کننده یرای غذاهای افراد دیابتی و غذاهای کنسروشده و همچنین به عنوان یک نرم کننده و ماده ای که رطوبت را به خود جذب می کند. در کنسرو شده و همچنین به عوان یک نرم کننده و ماده ای که رطوبت را به خود جذب می کند در کنسروها استفاده می شود به طوریکه این ماده به شکل شربتی با غلظت ۷۰%  به مقدار ۵ تا ۱۵ درصد اضافه می شود. 

سوربیتول بوسیله احیاء الکتروشیمیایی تهیه شده، اما توده سوربیتول بوسیله هیدروژناسیون کاتالیتیکی گلوکز ساخته می شود. سوربیتول در بدن مصرف شده و ۹۸% سوربیتول موجود در غذا هضم شده و ۲۱% باقیمانده دفع می شود.

این ماده سمی نبوده، و در غذاهای افراد دیابتی ماده متشکله گلیکوژن و بنابراین گلوکز است. سوربیتول در محصولات دارویی و لوازم آرایشی و بهداشتی مختلف مثل خمیر دندان نیز استفاده می شود.

از جمله قندهای الکلی و پلی هیدریک الکلهای دیگر که در مواد رژیمی یا برای بعضی از منظورهای تکنیکی استفاده می شوند عبارتند از : گزیلیتول، مانیتول، مالتولوز، ایزومالتولوز، مالتیتول، ایزومالتیتول، لاکتوز، و لاکتیتول. بعضی از آنها عموماً در صنایع غذایی و دارویی استفاده می شوند، در حالیکه موارد استعمال بعضی از آنها توسعه یافته است .

برخی خواص و کاربردها

سوربیتول را نیز ممکن است، به جای گلیسیرین در فراورده های بیولوژیک جهت محافظت آنها بکار برد. سوربیتول به آسانی و بدون تجزیه شدن در شربتها، الکل و الکلهای چند هیدرکسیله حل شده، و به سهولت ساکارز تخمیر نمی گردد.

و معمولاً آن را به جای ساکارز همراه با ساخارین و سیکلاماتها در نوشابه های عاری از قند برای جلوگیری از چاقی و با آنتی هیستامینها، باربیتوریکها و آلکالوئیدها برای بهتر کردن طعم آنها به کار می برند در مقایسه با گلوکز، سوربیتول به آهستگی توسط نفوذ از روده جذب می شود و سوربیتول در کبد به سرعت متابولیزه می شود .

جذب کند قندهای الکلی دلیلی برای اثر ملینی آن است که اگر به مقدار زیاد مصرف شود این امر اتفاق می افتد . سوربیتول یک ماده ضد پوسیدگی یا ضد کرم خوردگی است . سوبیتول و قندهای الکلی دیگر به آسانی در آب حل شده و دارای مزه شیرین می باشد .

فرمول ساختمانی گسترده سوربیتول و شکل مولکولی آن به صورت زیر است :

CH2OH-HCOH-HCOH-HCOH-HCOH-CH2OH

دولسیتول، مانیتول، سوربیتول، و سایر قندهای الکلی به مقدار زیاد در نباتات پراکنده اند. سوربیتول یک قند ۶ الکلی است که آنرا از میوه های گیاه سوربوز اوکوپاریا Sorbus aucparia از خانواده روزاسه بدست می آورند.

تولید این ماده در جنگ جهانی اول به علت اهمیت هگزانیترات مانیتول به عنوان چاشنی برای فولمینات جیوه آغاز گردید. مانیتول را از گلوکز تهیه نموده،  و به عنوان محصول ثانویه مقدار قابل ملاحظه ای  سوربیتول تولید می گردد. که در آن زمان استفاده ازآن محدود بوده ،ولی امروزه سوربیتول به دو صورت محلول و متبلور به کار برده می شود.

سوربیتول را به عنوان عامل مرطوب کننده(Humectant) و شیرین کننده بخصوص برای افراد مبتلا به مرض قند به کار می برند. سوربیتول در تجارت تحت عنوان سوربو (Sorbo) موجود است .

سوربیتول در میوه های روزاسه (سیب ، میوه های هسته دار) بسیار وجود داشته، و به منظور کاهش فعالیت آبی در غذاهای با رطوبت نسبی بالا و به عنوان نرم کننده و باز دارنده عمل کریستالیزاسیون استفاده می شود، و در طبیعت علاوه بر سیب در گالی و گوجه نیز یافت می شود.

غلظت  سوربیتول در آب سیب ۳۰۰ تا ۸۰۰ میلی گرم در هر ۱۰۰ ملی لیتر است .  سوربیتول توسط Acetobacter xylinum  به L سوربوز که یک محصول واسطه برای برای سنتز تجارتی اسید اسکوربیک اکسید می شود . از اکسید کردن  سوربیتول ، فروکتوز تولید می شود . مقدار گلوکز و گالاکتوزی که از طریق دهان وارد بدن می شوند، سبب افزایش سریع قند خون شده و در نتیجه انسولین تولید می شود تمام مونوساکریدهای دیگر مقدمتاً توسط کبد سوخت و ساز می شوند و مستقیماً به حالت گلوکز یا انسولین آزاد اثر نمی کند بعد از جذب فروکتوز ، ترشح انسولین فقط ۵۰ درصد مقداری است که بعد از جذب گلوکز ترشح می شود . بنابراین قندهایی که استفاده آنها توسط افراد دیابتی منبع شده است عبارتند از گلوکز ، گالاکتوز ، لاکتوز و مالتوز.