کلاس بندی حریق و روش های مقابله با آنها (قسمت دوم)

دسته بندي مواد حريق  بر حسب ماده سوختني :

كلاس A : ازسوختن مواد خشك و يا جامد، مانند چوب ،  پارچه ، پنبه ، كاغذ و ... بوجود مي آيد.

كلاس B : از سوختن مايعات قابل اشتعال مانند روغن و نفت، بنزين، حلالهاي شيميايي و ... بوجود مي آيد.

كلاس C : از سوختن گازهاي قابل اشتعال مانند LPG;LNG ، متان و ... بوجود مي آيد.

كلاس D : از سوختن فلزات قابل اشتعال مانند منيزيم، تيتانيم، سديم و... بوجود مي آيد.

کلاس A  جامدات قابل اشتعال: موادی که از خود خاکستر به جای می گذارند  و بهترین خاموش کننده برای اینگونه مواد آب میباشد بسته به شرایط آب به صورت مه پاش، آب به صورت جت، آب به صورت غرق کردن یا غوطه ور کردن.البته در مبحث کالاهای خطرناک که بعداً با آن آشنا خواهید شد خواهید دید که به هر ماده قابل اشتعالی نمی توان آب زد.زیرا خود آب باعث واکنش شیمیایی مواد می شود.. توجه شود که در آتش سوزی های برقی در واقع برق به عنوان عامل ایجاد حریق محسوب می شود که سبب آتش گرفتن مواد( جامد ، مایع ،گاز)  می شود و در آنجا باید توجه نمود که حتماً منبع برق قطع باشد. معمولاً از گاز co2  برای اطفای حریق اولیه لوازم و تجهیزات برقی استفاده می شود.

دو اصل قابل بررسي در مورد استفاده از آب در اطفای حریق وجود دارد :

آيا ميزان‌ ذخيره آب و فشار به اندازه كافي مي باشد؟

آيا كاربرد آب براي حريق ها بهترين و مناسبترين روش می باشد؟

کلاس B  مايعات قابل اشتعال می باشند و سه دسته زیر تقسیم می شوند:

 مايعاتي كه  FLASH POINT آنها كمتر از 23 درجه سانتي گراد باشد.

 مايعاتي كه  FLASH POINT آنها بيشتر از ‘C 23 و كمتر از ‘C 65 باشد.

 مايعاتي كه  FLASH POINT بيشتر از ‘C 65 باشد.

محدوده شعله وري: محدوده اي است كه در آن  مواد قابل احتراق در مواد اكسيد كننده شعله ورشده و شعله آن منتشر مي گردد.

محدوده اشتعال نيز همانند  FLASH POINT به ميزان فشار، دما و اكسيژن بستگي دارد و با تغيير آنها تغيير مي كند.

تعاریف مرتبط:

FLASH POINT : كمترين دما يا حرارتي است كه به ماده قابل سوخت داده مي شود تا  بخار كافي براي شعله وري ايجاد شود..

FIRE POINT : وقتي كه  حرارت به ماده قابل سوخت داده شود و دماي آن از FLASH POINT بيشتر شود به دمايي مي رسد كه بخار كافي براي احتراق و ادامه حريق فراهم مي گردد.

IGNITION POINT : كمترين دمايي كه در آن، مواد، مستقل از منبع حرارت خارجي،   مي سوزند يا شعله ور مي شوند.

بطور كلي بيشتر مواد و مصالح موجود در حريقهاي عظيم  وقتي كه درجه حرارت از 540 درجه سانتيگراد تجاوز كند ، جزء مصالح قابل اشتعال محسوب مي شوند .

DETONATION: عبارت است از انفجارهاي شـديـد و مـتـوالـي كه در درون ظروف اتـفـاق مي افتد. در اين واكنش گرمازا امواج شوك شديدي ايجاد مي گردد كه سرعت سيري بيش از سرعت سير صوت دارند.

DEFLAGRATION: واكنشي گرمازا كه سرعت انتشار امواج آن سرعتي كمتر از سرعت صوت دارند.

BLEVE: انفجار ناشي از انبساط بخارات حاصل از مايعات در حال جوشيدن. اين نوع انفجار زماني روي ميدهد كه ظرف نگهداري مايعات تحت فشار، بدليل مجاورت با منابع حرارتي، تحت فشار مضاعف ناشي از بخارات بوجود آمده قرار گيرد كه نتيجه آن آسيب ديدگي ظرف بخصوص جداره داخلي آن است.

UVCE: اين پديده زماني زخ مي دهد كه مقداري از مايعات يا گازهاي موجود درون ظرف بصورت بخار در اتمسفر رها شوند. اينجاست كه گاز رها شده در مجاورت هوا تشكيل يك مخلوط قابل اشتعال داده و در صورت تماس با منبع حرارتي انفجار روي خواهد داد.

FIRE BALL: اگر مايعات قابل اشتعال در اثر آسيب ديدگي ظرف محتوي مايعات آنها به بيرون نشت كند حريق بوجود آمده مانند توپي از آتش خواهد شد.

POOL FIRE: وقتي مايعات قابل اشتعال آزاد گردند و در سطحي ريخته شده و مخلوط قابل اشتعالي بوجود آورند، تماس با منبع حرارتي باعث ايجاد حريقي در داخل ناحيه ريخته شدن ماده روي سطح خواهند شد.

JET FIRE: هنگامي كه حريق بر اثر نشتي ناشي از ظروف تحت فشار رخ دهد حريق بشكل جت ديده شده  و زبانه شعله عمودي و به طول چند متر مي رسد.

FLASH BACK: وقتي كه مايعات ريخته شده شعله ور گردند، شعله بسمت نقطه منبع نشت برگشت خواهد نمود.

BOILE OVER: وقتي به نفت خام غليظ حرارت رسيده يا دچار حريق گردد چنانچه از آب يا ساير خاموش كننده هايي كه داراي تركيب حجم درصد آب هستند استفاده شود، بخار داغ با افزايش حجمي معادل 1700 برابر نسبت به حالت مايع در آمده و با توجه به امواج حرارتي ايجاد شده ميزاني از نفت در حال جوشيدن ( بشكل حركت پيستوني بوجود آمده ) از سطح مخزن خارج مي گردد.

SLOPE OVER: اين پديده هنگامي رخ ميدهد كه تلاش داريم آتش را خاموش كنيم. اين پديده را اينگونه تعريف مي نمايند: هنگامي كه از آب براي خاموش كردن استفاده مي كنيم و اين آب خاموش كننده بروي سطح نفت خام در حال سـوخـتـن گسترش پيدا كند مقداري از نفت خام شعله ور از مخزن بيرون خواهد ريخت.

FROTHING-OVER: اين پديه زماني رخ ميدهد كه آب در عمليات اطفا بيش از ظرفيت مخزن بوده و باعث سر ريز شدن مايعات در حال سوختن به بيرون مخزن مي گردد.

توجه: زماني كه BOILE  OVER بوجود مي آيد هر دو حالت FROTHING OVER و  پرتاب نفت خام بوسيله افزايش حجم ناشي از تبديل آب مايع به بخار در كف مخزن نيز وجود دارد. حالت SLOPE OVER سر ريز كردن اجزا سنگين نفت خام مي باشد اين پديده زماني بوقوع مي پيوندد كه آب استفاده شده در اطفا در سيال غرق شده و پايين مي رود در اين هنگام تشكيل بخاراتي داده و باعث سرريز شدن سيال مي گردد.

VAPOUR DENSITY: اگر اين عدد بيشتر از يك بوده باشد نشاندهنده اين است كه بخارات آن ماده سنگين تر از هوا مي باشد. اگر اين عدد كمتر از يك باشد نشاندهنده اين است كه بخارات آن ماده سبكتر از هوا مي باشند.

SPECIFIC GRAVITY: چنانچه اين عدد در مورد مايعات و جامداتي كه از يك كمتر باشد نشاندهنده اين است كه اين ماده روي سطح آب شناور مي شود. اگر اين عدد بزرگتر از يك باشد مايع يا جامد ما در آب فرو خواهد رفت. بنابراين اين عدد نشاندهند خاصيت غوطه وري مواد مي باشد.

مايعات قابل اشتعال محلول در آب:

برخي از مايعات مانند الكل در آب قابل حل بوده و با توجه به بالا رفتن ميزان آب در محـلـول آب و الكل، FLASH POINT نيز بالا مي رود. در محلول50% آب و الكل FLASH POINT برابر ‘F 75 بوده در حالي كه در محلولي متشكل از 10% الكل و 90% آب FLASH POINT به ‘F 120 افزايش مي يابد.

وقتي دو هيدروكربن قابل حل در يكديگر تشكيل محلولي بدهند خصوصيات مهم و بحراني آنها نظير FLASH POINT لزوما" تركيب نمي شود.

بهترین خاموش کننده مایعات قابل اشتعال فوم یا کف می باشد.براي اطفا مواد نفتي، آب اثر زیادی ندارد زيرا  به دلیل سنگینی آب مواد نفتي بروي آن شناور شده و تبخير و سوختن كماكان ادامه مي يابد. وقتي آب به صورت ذرات بسيار ريز اسپري شود، باعث پوشش همزمان سطح تبخير سوخت شده می تواند موثر باشد. كف ( FOAM ) بهترین خاموش کننده مایعات قابل اشتعال ،  كف اطفا حريق با جمع آوري حباب هاي پر شده از هوا در محلولي از آب و كنستانتره فوم با روشهاي متفاوتي توليد و بكار گرفته مي شود. با توجه به سبك بودن كف نسبت به محلول آب و فوم و همچنين مايعات قابل اشتعال، كف توليدي روي سطح شناور شده و باعث قطع ارتباط هوا و محدود نمودن آن مي گردد. لايه پيوسته كف باعث ايجاد پوششي روي بخارات قابل اشتعال شده و توقف يا جلوگيري از حريق مواد سازگار با آب را در پي خواهد داشت. كف هاي اطفا حريق در چـنـديـن نوع بـعـنوان عامل خاموش كننده عرضه مي شوند. برخي از كف ها غليظ و با لزجت بالا بوده و هنگام پوشش سطح مايعات در حال احتراق و تماس با سطح عمودي فلزات داغ از مقاومت حرارتي خوبي برخوردارند.

نوع ديگري از كف ها رقيق و گسترش سطحي آنها زياد مي باشد. برخي ديگر قادر هستند لايه نازك پوشش دهنده اي را بر روي بخارات مواد قابل اشتعال و بر سطح سوختهاي قابل حل در  آب ايجاد نمايند.

اساسا" كف براي خاموش كردن حريق مواد قابل اشتعال و احتراق كه بروي سطوح ريخته يا درون ظروف نگهداري مي شود اقدام به تشكيل يك لايه خنك كننده و پيوسته مي نمايد. كف تنها عامل خاموش كننده دائمي براي اينگونه حريقها مي باشد و با استفاده از آن تيم آتش نشاني و آتش نشانان مي تواند در مدت زمان كمتري حريق را اطفا نمايند.

لايه كف پوشش دهنده سطح، مي تواند براي مدتي مانع از انتقال بخارات قابل اشتعال شود كه اين زمان بستگي به پايداري و عمق لايه دارد. ماده سوختني ريخته شده بسرعت با لايه كف ايمن مي گردد. لايه كف بعد از زماني مناسب رفع و از بين ميرود و اغلب اثرات زيان آوري بروي مواد و محصولاتي كه با آن در تماسند ندارد.

کلاسC گازهای قابل اشتعال: حريق هاي گاز را مي توان به وسيله خنك کردن توسط آب كنترل نمود و خصوصيات خطرناك آن ( از نظر آتش نشاني و  اطفا ء) را تعديل نمود. در حقيقت هوا به تنهايي قادر است بخارات يا گازهاي قابل اشتعال را تا حد ايمن و حتي پايين تر از حد احتراق رقيق نمايد بخارات آب رقيق كننده بهتري نسبت به هوا مي باشند زيرا بطور كامل غير قابل اشتعال بوده مي باشد. بعلاوه براي اثر گذاري بيشتر مي تواند در محل حريق آنرا توليد نمود. يك گالن آب با منبسط شدن تقريبا" 1700 گالن بخار توليد مي نمايد. همچنين براي جلوگيري از تبخير آب در سطح مخزن، كاهش فشار درون مخزن و انتقال موثر حرارت مي توان از آب روي سطح بيروني مخازن استفاده نمود.بخارات حاصل از آب باعث رقيق شدن مخلوطهاي نزديك بخود شده و با رقيق سازي شدت حريق را كاهش داده و سرعت سوختن مخلوط را كنترل مي نمايد.هنگامي كه نشت سيال وجود داشته اما حريق رخ نداده است اسپري آب باعث جريان گردابي هوا همراه با بخارات آب شده و عمل رقيق سازي به نحو مطلوبي صورت مي پذيرد. اگر ادامه نشتي منجر به حريق گردد ميتوان بدون  افزايش فشار ظرف، حريق را خاموش نمود بهترین روش در اطفای حریق گازهای قابل اشتعال قطع کردن  منبع سوخت میباشد جه با بستن یک شیر و چه با گرفتن یک نشتی .

توجه داشته باشید چنانچه نشت یک گاز دریک محیط بسته زیاد باشد کوچکترین جرقه یا شعله سبب بروز انفجار خواهد شد.و در این حالت بهترین کار بازکردن مدخل های هوا به  آن محیط میباشد تا با هوا آن محیط را رقیق نماییم. و چنانچه با آتش از نوع گازدر حجم وسیع مواجه شویم استفاده از آب به صورت مه پاش بهترین اقدام است تا قطع منبع گاز.

کلاسD فلزات  قابل اشتعال: نوعی خاص از آتش سوزی ها میباشد اگرچه این گونه از مواد جامد میباشند ولی به دلایلی جزو جامدات قابل اشتعال آورده نشده اند برای خاموش کردن اینگونه آتش سوزی ها از ماسه یا خاک و یا نمکهای مخصوص اسفاده می شود.