کم‌آبی گریبان همه را می‌گیرد
مشکل آب به مناطق خاص محدود نمی‌شود و به یک مسئله جهانی مبدل شده است امروز بیش از ۵/۱ میلیارد نفر به آب سالم و کافی دسترسی ندارند و اگر بهبودی در این زمینه صورت نگیرد پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۴۰، دست کم ۵/۳ میلیارد نفر از مردم جهان با کمبود آب روبهرو شوند؛ یعنی تقریبا ۱۰ برابر سال ۱۹۹۵ . به این ترتیب تا سال ۲۰۵۰، دو سوم جمعیت جهان در مناطقی زندگی خواهند کرد که با کمبود مزمن و گسترده آب روبهرو هستند.
از آمارها روشن می‌شود که بسیاری از انسان‌ها برای رفع نیازهای ابتدایی خود به آب کافی دسترسی ندارند. میلیون‌ها نفر برای نوشیدن، شست‌وشو و آشپزی آب کافی در اختیار ندارند و وسعت این مشکل بی انتهاست و در بسیاری از مناطق وضع روز‌به‌روز وخیم‌تر می‌شود. آغاز این بحران هم اینک در چین، آفریقا، هند، تایلند، مکزیک، مصر و ایران نمایان شده است. رودخانه‌های اصلی دنیا شامل نیل در مصر، گنگ در جنوب آسیا، رودخانه زرد چین و کلرادوی آمریکا به شدت تهدید می‌شوند. حتی ۳۳ رودخانه اصلی انگلیس اکنون کمتر از یک سوم آب دارند. کاهش آب رود دانوب نیز به صنعت گردشگری و ماهیگیری صدمه زده است.
آب دریاچه چاد که منبع تأمین آب برای بیست میلیون نفر در شش کشور شمال آفریقاست، در چهل سال اخیر نود و پنج درصد کاهش یافته است. جنگ بر سر آب طبق پیش‌بینی‌های یک دهه اخیر، در نقاطی همچون کشمیر در حال وقوع است. بخش گسترده‌ای از آب مصرفی پاکستان از مناطق کشمیر تأمین می‌شود که هم اکنون تحت کنترل هند است. مشکلاتی چون خشکسالی دوره‌ای و گسترش بیابان‌ها افزایش یافته و تشدید می‌شود.
با افزایش سن جمعیت و آسیب‌پذیری آن در برابر بیماری‌های عفونی، آب آلوده می‌تواند مشکلات جدی‌تری را به همراه آورد.
این در حالی است که از کل آب روی زمین ۵/۹۷ درصد آن آب شور بوده و از ۵/۲ درصد آب خام باقیمانده، ۷۰ درصد آن به صورت یخ در قطب‌ها موجود است، ۳۰ درصد بقیه به صورت رطوبت خاک و یا در سفره‌های آب زیرزمینی موجود است.
همچنین کمتر از یک درصد آب خام دنیا مستقیماً قابل استفاده بشر بوده و در دریاچه‌ها، رودخانه‌ها، مخازن و در منابع آب زیرزمینی که با قیمت مناسبی قابل استخراج باشد موجود است. جالب است بدانید اگر کل آب دنیا در یک گالن جا بگیرد، آب شرب قابل دسترس فقط به اندازه یک قاشق غذاخوری است.علت چیست؟
کارشناسان محیط زیست دلایل مختلفی را در این زمینه ارائه می‌کنند؛ از آن جمله خسارات وارد شده به وسیله انسان به محیط زیست، مانند قطع جنگل‌ها، آسیب رساندن به منابع آب، مصرف بیش از حد و بی رویه آب و بی‌ارزش پنداشتن آن، عدم مدیریت درست بهره برداری از منابع آب و تغییرات جویی زمین که باعث بروز خشکسالی و در نتیجه کمبود آب می‌شود. مشکل کمبود آب در مناطق مختلف فرق می‌کند. در مواردی شاید فقط مایه ناراحتی باشد، اما مواردی هم است که حیات مردم را در معرض خطر قرار می‌دهد.همه ساله بیش از دو میلیون نفر که عمده آنها را کودکان تشکیل می‌دهد، در اثر ابتلا به بیماری‌هایی مانند اسهال و وبا، جانشان را از دست می‌دهند. عامل عمده گسترش این بیماری‌ها نبودن آب آشامیدنی سالم و عدم رعایت اصول نظافت و بهداشت است.
کم‌آبی یک مشکل منطقه ای نیست
مشکل آب مانند سایر مشکلات جهان امروز، به مناطق خاص جغرافیایی محدود نمی‌شود و به یک مسئله جهانی مبدل شده است. بسیاری از رودخانه‌ها از چند کشور می‌گذرند، بنابراین نوع استفاده از آب یک رودخانه در یک کشور می‌تواند بر استفاده از آن در کشور دیگر اثر بگذارد. پس باید در چنین مواردی کشورها در مدیریت استفاده از اینگونه منابع آبی به صورت مشترک عمل کنند.
مسؤولان امر در کشورهای مختلف جهان، در تلاشند تا شیوه‌های مناسب‌تری را در مدیریت منابع آب به اجرا بگذارند. مثلا در سریلانکا مردم مجبورند در ازای آبی که مصرف می‌کنند پول زیادی بپردازند و یا در اردن شیوه‌های صرفه‌جویی در مصرف آب تبلیغ می‌شود و یا کشورهایی که با مشکل کمبود آب روبهرو هستند، دیگر برای به دست آوردن محصولات کشاورزی، آب نمیخرند بلکه خود محصولات مورد نیاز را از خارج وارد می‌کنند. با آنکه بر اساس پیش‌بینی‌های بانک جهانی، تا سال ۲۰۲۵ میلادی دو سوم جمعیت جهان دچار کمبود آب خواهند شد، این خوشبینی نیز وجود دارد که بحرانی بودن وضع، مردم را وادار کند تا با احساس مسؤولیت بیشتری از منابع آب استفاده کنند و جلوی هدر روی آن را بگیرند.
بحران کم آبی در ایران
کم آبی گریبان نیمی از جمعیت جهان را گرفته است، سرانه منابع جهانی آب که با رشد جمعیت کاهش می‌یابد، اکنون یک سوم کمتر از سال۱۹۷۰ میلادی است و شمار قابل توجهی از کشورهایی که منابع سرانه سالانه آب آنها بین یکهزار تا ۲هزار متر مکعب است، در مرز بحران کم آبی قرار دارند. ایران نیز نظیر بسیاری از کشورهای دیگر، به سبب وضعیت جغرافیایی، جمعیت روزافزون و عوامل دیگر، در حاشیه این بحران قرار دارد.
جدای از چرخه‌های طبیعی خشکسالی و رشد جمعیت در ایران، عوامل دیگری نیز در تشدید کم آبی سهیم هستند. اکنون تقاضا برای آب در همه عرصه‌های اصلی مصرف یعنی کشاورزی، صنعت و شهرها به شدت افزایش یافته است. هر چه فشار کم آبی در ایران بیشتر می‌شود، استفاده بی‌ضابطه و بی حد و حساب از آب‌های زیرزمینی افزایش می‌یابد.این لایه‌های آبدار، همچون ذخایر نفت تجدیدناپذیرند و تنها با اعمال مدیریت صحیح در عرصه منابع زیرزمینی، می‌توان آنها را حفظ کرد. در ایران منبع اصلی آب بارش است که به طور طبیعی سالانه ۲۵۲ میلی متر یا ۴۱۳ میلیارد متر مکعب است. این میزان یک سوم متوسط جهان (۸۳۱ میلی متر) و یک سوم آسیا (۷۳۲ میلی متر) است.
حدود ۳۰ درصد بارش به شکل برف و بقیه به شکل باران است. به این ترتیب در حالی که یک درصد جمعیت جهان در ایران زندگی می‌کنند، سهم ایران از منابع آب تجدیدپذیر فقط ۳۶ صدم درصد است. از ۴۱۳ متر مکعب بارش سالانه ۲۶۹ متر مکعب به اشکال مختلف از دست می‌رود. ۲۹۳/۰ درصد از آب باقی مانده صرف مصارف کشاورزی البته به شکلی غیر اصولی می‌شود. ۷۱/۰درصد به صنعت و معدن اختصاص می‌یابد و بقیه به مصارف دیگر می‌رسد. ذکر این درصدها برای این اهمیت دارد که نشان می‌دهد با افزایش جمعیت در ایران کشورمان در سال ۲۰۲۵ درگیر بحران جدی آب خواهد بود. در حالی که میزان آب به نسبت سال ۱۳۳۷ که جمعیت ایران ۱۶ میلیون نفر بود ثابت مانده، به همان نسبت که آب بیشتری مصرف می‌شود آب بیشتری هم آلوده می‌شود. به این ترتیب تهران یک رود هم ندارد ولی سه رود مملو از فاضلاب دارد.
از آنجا که کشور ما در منطقه خاورمیانه قرار دارد و از نظر بارندگی فقیر است، استفاده زیاد از آب زیر زمینی سطح آن را در همه مناطق پایین آورده است. به طوری که در ۲۰۰ دشت که بیشتر آنها در خراسان واقع شده‌اند فقط برای به دست آوردن مقداری آب شرب و مصارف صنعتی حق خو چاه داده می‌شود. پایین رفتن سطح آب تمامی کشور را دچار فاجعه می‌کند، به طوری که در چند سال آینده آب بعضی از مناطق کاملا تخلیه می‌شود و ساکنانشان ناچار می‌شوند مهاجرت کنند. تحقیقات سازمان ملل حاکی از آن است که منابع قابل استفاده آب ایران از ۲۰۰ میلیارد متر مکعب و در سال ۱۹۹۰ به ۷۲۶ تا ۸۶۰ میلیارد متر مکعب در سال ۲۰۲۵ کاهش خواهد یافت.
در هر صورت به موازات آنکه دائما به جمعیت جهان افزوده می‌شود و این جمعیت به غذای بیشتری نیاز پیدا می‌کنند منابع آب هم کاهش می‌یابد. در حالی که چین در رأس فهرست کشورهایی قرار دارد که با بحران آب روبهرو می‌شوند، طبیعتاً چین به خاطر توسعه عظیم اقتصادیش کمبود مواد غذایی را با واردات آن جبران می‌کند. اما موضوع این است که در نتیجه این کار قیمت مواد غذایی در بازارهای جهانی بشدت بالا می‌رود و این برای کشورهای فقیر فاجعه است. مردم فقیر جهان در کشورهای در حال توسعه به طور متوسط به ازای یک لیتر آب ۱۲ برابر بیشتر از افرادی که دسترسی به سیستم‌های آب شهری دارند هزینه می‌پردازند. از این رو آنها آب کمتری استفاده می‌کنند و اغلب آب مصرفی آنها کثیف و آلوده است.
مصرف آب مشکلات دیگری را نیز ایجاد می‌کند. به عنوان مثال، آب زمین‌های کشاورزی تبخیر شده و مواد معدنی را در خاک بر جای می‌گذارد. تا سال ۲۰۲۰، ۳۰ درصد زمین‌های کشاورزی جهان شور خواهند بود و تا سال ۲۰۵۰ این رقم به ۵۰ درصد خواهد رسید. شور شدن خاک از هم اکنون برداشت محصول را در هند، پاکستان، مصر، مکزیک، استرالیا و بخشهایی از ایالات متحده کاهش داده است.
آلودگی آب و هوا از مشکلات دیگری است که میزان آب آشامیدنی سالم و بهداشتی را کاهش می‌دهد.
بنا بر نظر پارلمان اروپا، ۷۰ درصد آب آشامیدنی این قاره حاوی ذرات آلاینده خطرناک و زیان آور است. در ایالات متحده آمریکا، وجود آلاینده‌هایی همچون پرکلرات، ماده افزودنی بنزین به نام ام.تی.بی ای و حتی محلول کلرینی که برای کشتن میکروب‌های آب آستفاده می‌شود، نگرانی‌های فزآینده‌ای را ایجاد کرده است. این مواد می‌توانند خطرات جدی برای سلامتی انسان داشته باشند.
