بحران آب در جهان و عواقب ناشی از آن
همانگونه كه تنفس هوا امری بدیهی است مصرف آب هم نیاز حیاتی است. سابقا تصور می‌شد منابع آب نامحدودند، اما امروزه حتی كشورهای پیشرفته، محدودیت منابع آبی را درك نموده‌اند. آب كیمیاترین منابع موجود در جهان است و از اساسی‌ترین الزامات فعالیتهای بشری محسوب می‌شود و اهمیت زیست محیطی آن را نمی‌توان نادیده انگاشت.
متاسفانه فعالیتهای بشری موجبات تنزل كمی و كیفی منابع آب را فراهم ساخته است. پیش‌بینی‌های تكان دهنده به مدد آمار، وضعیت منابع آب جهان را بسیار مخاطره آمیز نشان می‌دهد . سیاره زمین (سیاره آب منظومه شمسی) با كمبود آب روبرو شده است .فعالیتهای مخرب و استفاده ناكار‌آمد منابع آب و در كنار آن افزایش جمعیت و افزایش تقاضای آب منابع آب را در چند دهه اخیر به شدت محدود نموده است. سازمان ملل اظهار می‌دارد كمبود منابع آب سبب كاهش زمین‌های كشاورزی گردیده است و تولید مواد غذایی در دهه‌های اخیر به شدت مخاطره‌آمیز می‌نماید. كمبود منابع آب به‌عنوان تهدیدی جدی برای حیات بشر مطرح است. تغییرات آب و هوایی و كاهش جنگل‌های بارانی، كاهش ضخامت لایه ازن همه و همه كمبود آب را تشدید می‌كنند.كمبود آب اثرات جانبی و غیر مستقیم نیز دارد. نظیر افزایش فقر و گرسنگی، تخریب اكوسیستم، بیابان زایی، تغییرات آب و هوا و حتی صلح جهانی را مورد تهدید قرار می‌دهد . جهان امروز می‌بایستی با مشاركت دولت‌ها و بخش خصوصی در یافتن یك راه‌حل فوری و اضطراری برای پاسخگویی به بحران آب قدم‌های جدی‌تری بردارد. بررسی آماری میزان مصرف آب ، وضعیت آب در جهان را روشن‌تر می‌سازد. به طور میانگین در سطح جهانی آب شرب و بهداشت ۱۰ درصد مصارف را تشكیل می‌دهند و فعالیتهای صنعتی، تفریحی و تجاری و سایر حدود ۲۰ درصد و كشاورزی به تنهایی ۷۰ درصد منابع آب را مصرف می‌نماید. در برخی از كشورها به ویژه كشورهای آفریقایی در مناطق صحرایی و ساحل آفریقا ۹۰ درصد منابع آب صرف كشاورزی می‌گردد.
_ شناسایی نقاط كم آب جهان
توزیع مناسب آب در گستره جهان غیر یكنواخت و ناهمگون است. ۲/۳ جمعیت جهان در نقاطی ساكن هستند كه تنها ۱/۳ بارش‌های سالانه را دارند ( آسیا ). در عوض نقاط پر آب جهان نظیر رودخانه آمازون و كنگو تراكم جمعیت كمتری دارند. بسیاری از نقاط پرتراكم جمعیت نظیر مدیترانه، خاورمیانه، هندوستان و چین با كمبود جدی آب در دهه‌های آتی روبرو خواهند بود. حتی برخی از نقاط قاره آمریكا به ویژه در نقاط جنوب غربی و مركزی در برابر مخاطرات كم آبی آسیب پذیر می‌نمایند. از جمله خشكسالی كالیفرنیا در دهه‌های اخیر مؤید این نظر می‌باشد. پیش‌بینی خشكسالی‌های آتی به دلیل تغییرات غیر قابل پیش‌بینی آب و هوا بسیار دشوار است. بسیاری از دانشمندان معتقدند توزیع آب جهانی تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی قرار دارد. در عین حال بخارات آب حاصل از زمین‌های كشاورزی به نقاط دیگر هدایت می‌شوند. براساس برنامه زیست محیطی سازمان ملل پدیده ال نینو كه از گرم شدن آب اقیانوس آرام آغاز می گردد خود معلول گرم شدن كره زمین می‌باشد. پدیده آل‌نینو كه با بروز سیلاب‌های شدید و خشكسالی‌های متناوب همراه است تهدید بالقوه‌ای برای كشاورزی محسوب می‌شود . به علاوه دمای فوق‌العاده زمین میزان تبخیر آب و كاهش رطوبت خاك را سبب می‌شوند. گسترش بیابان‌ها در آفریقا و دیگر نقاط جهان از عوارض پدیده ال‌نینو می‌باشد. تقریباً ۱۰۰ كشور جهان در حال حاضر با گسترش بیابان‌ها مواجه هستند. درواقع بر اساس مطالعات سازمان ملل ۹۰۰ میلیون انسان در حال حاضر در نقاطی ساكن هستند كه با خطر تغییر آب و هوا و گسترش بیابان روبرو می‌باشند.
_ وضعیت كشاورزی در شرایط بحران آب
محدودیت منابع آب اولین مانع گسترش و توسعه تولیدات كشاورزی در چند دهه آینده خواهد بود. تكنولوژی انقلاب سبز تولید محصولات كشاورزی را افزایش داده و سبب شده بازدهی زمین‌های كشاورزی با آبیاری مصنوعی ۵ بار بیشتر از زمین‌های كشت دیم می‌باشد. امروزه ۴۵ درصد مواد غذایی جهان از زمین‌های كشاورزی با آبیاری تامین می‌گردد. با افزایش جمعیت انتظار میرود تولید این میزان به ۷۰ درصد افزایش یابد. افزایش تولید محصولات كشاورزی فشار مضاعفی را بر منابع آب جهان وارد می‌نماید. كشاورزی با آبیاری یا كشت دیم كدامیك با توجه به محدودیت منابع آب گزینه بهتری است. به هر حال به دلایل اكولوژیكی كشت دیم مناسب‌تر است. توسعه زمین‌های دیم تا زمانی كه به زمین‌های جنگلی و جلگه‌ها تجاوز می‌نمایند و باعث تغییرات رفتار زیست محیطی و كاهش تنوع زیستی می‌گردند ، مخاطره آمیز به نظر می‌رسد. در حال حاضر در جهان غذای كافی برای همه انسان‌ها موجود است. مهم‌ترین دلایل گرسنگی، معضلات اقتصادی، اجتماعی و سیاسی می‌باشند. مردم فقیر كه فاقد شغل و زمین برای كشت هستند، درآمد كافی برای تهیه غذا در اختیار ندارند گرچه تراكم جمعیت باعث تنزل كیفیت زیست محیطی می‌گردد. اما الگوهای نادرست مصرف در كشورهای صنعتی و پیشرفته باعث تشدید بحران آب و كاهش مواد غذایی در نقاط تشدید بحران آب و كاهش مواد غذایی در نقاط دیگر جهان می‌گردد. كمبود مواد غذایی در كشورهایی كه با نرخ رشد بالا جمعیت روبرو هستند كاملاً محسوس است. از طرفی بروز خشكسالی‌ها، معضلات اجتماعی، تورم و كساد اقتصادی نیز وضعیت این كشورها را آسیب پذیر می‌نماید. وضعیت این كشورها به گونه‌ای است كه با میلیون‌ها آواره ( در واقع آواره های زیست محیطی ) روبرو هستند كه به ناچار سرزمین‌های خود را ترك می‌كنند و بالقوه موازنه زیست محیطی را در كشور میزبان به مخاطره می‌اندازند.
_ الگوهای نادرست مصرف
بحران‌های اجتماعی و اقتصادی كمبود آب را تشدید می‌نمایند. در حال حاضر ۴/۱ میلیارد انسان از دسترسی به آب سالم محرومند و در عین حال نیمی از جمعیت جهان از فقدان تاسیسات بهداشتی ( فاضلاب ) در رنج هستند. در عین حال توسعه تاسیسات جدید با توجه به روند رو به رشد جمعیت پاسخگو نیست. تامین آب شرب سالم و ایجاد تاسیسات بهداشتی تصفیه فاضلاب برای سال ۲۰۲۵ به عنوان یك وظیفه اساسی و یكی از اركان توسعه پایدار برای ۵ میلیارد انسان كه ظرف ۲۵ سال آینده به جمعیت جهان افزوده خواهند شد، مطرح می‌باشد. درحالی كه توسعه صنعتی و ارتقاء استانداردهای زندگی الگوی مصرف آب در قرن ۲۰ را به دو برابر افزایش داده است.
_ توزیع عادلانه آب
توسعه شهرنشینی به ویژه در كشورهای در حال توسعه تقاضای آب را در همه بخش‌های مصرف اعم ازكشاورزی، شرب و صنعت افزایش داده است. بر اساس مطالعات، كشورهای در حال توسعه به علت افزایش الگوی مصرف خانگی باعث كاهش آب مورد نیاز كشاورزی گردیده‌اند. به علاوه كمبود آب در نقاط شهری و حاشیه آنها از نظر اقتصادی تامین آب را با مشكلاتی روبرو ساخته است .در حال حاضر بیش از ۳/۱ میلیارد انسان در فقر كامل زندگی می كنند و سرانه درآمد كمتر از ۱ دلار در روز دارند و ۲ میلیارد انسان دیگر تنها اندكی وضع بهتری از ۳/۱ میلیارد انسان فقیر را دارا هستند.
پاسخ رسمی به بحران آب جهان
سازمان ملل و بانك جهانی بر پایه مطالعات انجام شده و شناسایی وضعیت موجود استراتژی‌هایی را برای مقابله با بحران آب تنظیم نموده‌اند. یافته‌های آنان نشان می‌دهد كه با توسعه استحصال آب و اصلاح توزیع آب می‌توان كارایی سیستم‌ها را تا ۷۰ درصد افزایش داد. در حال حاضر راندمان سیستم ها ۴۵ درصد می‌باشد. با وجود انجام این اقدامات جهان همچنان با كمبود آب برای ۲۰ درصد جمعیت روبرو خواهد بود. بیشتر منابع آب جهان قبلاً استحصال شده‌اند و در واقع محدودیت‌های تكنولوژی برای استحصال آب بیشتر وجود دارد. بر اساس مطالعات انجام شده اگر توسعه منابع آبی به اندازه سال ۱۹۹۰ نیز باشد در دهه‌های آینده جهان با بحران آب روبرو خواهد بود.
ساختار جدید آب
پروژه‌های جدید ذخیره آب، روش‌های بهینه مدیریت منابع آب و بهره‌گیری از ابداعات و ابتكارات جدید از عوامل مهم مقابله با بحران‌های آب می‌باشند. در كنار آن توسعه توجهات و احترام به ارزش آب و محیط زیست از اهمیت نهادینه‌تری برخوردار می‌باشد. برای دهه‌های زیادی بشر غیر مسئولانه از محیط زیست بهره برده و بیش از نیاز، منابع را مورد استفاده قرار داده است و در راستای تخریب و كاهش كیفیت منابع آب گام برداشته است. بحران آب سیمای رفتارهای اجتماعی، اقتصادی، اكولوژیكی و سیاسی بشر می‌باشد. كاهش و كمبود تولیدات كشاورزی از عواقب سوء بحران آب می‌باشد. حل این بحران بدون مداخله انسان و اجرای برنامه‌های بلند مدت ممكن نخواهد بود و تاخیر در انجام وظایف هزینه‌های اقتصادی طرح‌های عمرانی را افزایش می‌دهد و باعث افزایش مخاطرات حیات انسان‌ها می‌گردد.
