بحران کم‌آبی زندگی در فلات مرکزی ایران را تهدید می‌کند
بحران خشکسالی و برداشت بی رویه از منابع آب‌های زیرزمینی که منجر به فرونشست دشت‌های کشور شده است، بزودی زندگی در اغلب شهرهای پرجمعیت ایران را ناممکن خواهد ساخت، اما در فلات مرکزی و به ویژه در استان‌های کویری نظیر یزد، اصفهان و کرمان زنگ خطر زندگی از مدت‌ها پیش برای انسان‌ها به صدا درآمده است.
روزنامه ی اطلاعات در ادامه نوشت: شاهرخ فاتح رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی با اشاره به تحقیقات صورت گرفته از دامنه جغرافیایی بحران خشکسالی در ایران می‌گوید: همدان، ایلام، شمال اردبیل، آذربایجان غربی، بخش‌هایی از استان‌های گلستان، کرمانشاه، لرستان، گیلان، مازندران، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، یزد، خراسان جنوبی، کرمان، سیستان و بلوچستان، فارس، هرمزگان، خراسان رضوی، شمال سمنان، تهران، قم، قزوین، آذربایجان شرقی و زنجان بر اساس شاخص کوتاه مدت، درجاتی از خشکسالی ضعیف تا شدید را نشان می‌دهند ولی در شرایط بلندمدت تقریبا همه استان‌ها به نوعی با خشکسالی روبرو هستند.
به گفته وی در این میان برخی استان‌ها مثل فارس، خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، کرمان، یزد، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، تهران، قم، البرز و سمنان شرایط دشوارتری دارند.
فاتح می‌گوید: در سال آبی گذشته (اول مهر ۱۳۹۴ تا ۳۱ شهریور ۱۳۹۵) ۲۶ درصد جمعیت کشور تحت تاثیر خشکسالی ضعیف، ۱۹ درصد خشکسالی متوسط و یک درصد خشکسالی شدید قرار گرفتند، اما با در نظر گرفتن مقیاس بلند مدت ۳۰ درصد جمعیت کشور به خشکسالی خفیف، ۳۲ درصد خشکسالی متوسط، ۱۱ درصد خشکسالی شدید و یک درصد به خشکسالی بسیار شدید دچارهستند.
این آمار نشان می‌دهد که بحران خشکسالی پهنه وسیعی از کشور را در برگرفته و به طور مستمر در حال افزایش است.
سال آبی جدید هم با تشدید خشکسالی در فلات مرکزی ایران آغاز شده است و با گذشت حدود یک ماه از پاییز، هنوز دشت‌های این منطقه تشنه اند.
مهندس رحیم میدانی معاون آب و آبفای وزیر نیرو در همین رابطه به خبرنگار ما می‌گوید: متاسفانه در سال آبی گذشته نسبت به دوره بلند مدت، استان پربارش کهگیلویه و بویراحمد با ۲۲ درصد کاهش بارندگی و استان چهارمحال و بختیاری با ۱۷ درصد افت بارش روبرو بود. در استان کم‌بارش اصفهان هم میزان بارش در مقایسه با بلندمدت با کاهش ۳۰ درصدی مواجه شد و به همین دلیل به سختی توانستیم آب را مدیریت و آب شرب مردم را تأمین کنیم، به همین دلیل امسال در اصفهان به علت کم آبی کشت پاییزه نخواهیم داشت.
وی با اشاره به این که براساس ارزیابی‌ها، دمای کشور حدود ۱ر۱ درجه افزایش پیدا کرده است، می‌افزاید: روند کنونی بحران خشکسالی نشان می‌دهد که باید در سال‌های پیش رو برای مدیریت بحران آب چاره‌ای جدی بیندیشیم.
وی تأکید می‌کند: براساس پیش بینی‌های دموگرافیگ، در سال ۱۴۲۰، جمعیت کشور به ۱۰۶ میلیون نفر خواهد رسید که حدود ۵۰ میلیون از این افراد ساکن فلات مرکزی خواهند بود و چنانچه تدابیری برای تأمین آب این مناطق اندیشیده نشود، کشور در بحران فرو خواهد رفت.
چشم‌انداز نامناسب بارش‌ها
مهرداد احسانی مدیرکل دفتر مدیریت بهم‌پیوسته منابع آب حوضه‌های آبریز فلات مرکزی هم می‌گوید: تقریباً در همه حوضه‌های فلات مرکزی از جمله، قمرود، زاینده‌رود و بختگان سال سختی را داشتیم و چشم انداز بارش‌ها در سال آبی جدید، مطلوب نیست.
وی با اشاره به وضع نامطلوب بارش‌ها در حوضه آبریز بختگان وحوضه درودزن می‌گوید: ورودی آب به سد درودزن امسال تا یک پنجم متوسط دراز مدت کاهش یافته و این مساله برای دشت‌های پایین دست نگران کننده است.
گزارش خبرنگارما در استان یزد حاکیست: در فلات مرکزی ایران به لحاظ کاهش بارندگی‌های سالانه بحرانی‌ترین وضع را نسبت به سایر استان‌ها دارد.
سید ابوالفضل موسوی بیوکی نماینده مردم یزد در مجلس در گفتگو با اطلاعات با اشاره به تشدید خشکسالی در این خطه ظرف دو سال اخیر می‌گوید: حجم روان آب‌های استان در ۱۱ ماهه سال آبی گذشته (از مهر ۹۴ تا مرداد ۹۵) با ۹۶ درصد کاهش نسبت به دوره مشابه سال پیش از آن به ۱ر۴ میلیون مترمکعب رسید. از طرف دیگر ظرف سال‌های اخیر بارش مناسبی در سطح استان نداشتیم و اینک اکثر قنوات استان خشک شده‌اند یا سطح آب دهی آنها کاهش یافته است.
به گفته وی، علاوه بر ۳۷۰۰ حلقه چاه آب دارای پروانه و مجاز در استان، همچنان ۱۳۴حلقه چاه غیر مجاز در مناطق مختلف یزد وجود دارد که البته با تلاش سازمان آب تاکنون ۴۲ حلقه از آنها پلمب شده است.
نماینده مردم یزد در مجلس ادامه می‌دهد: میزان برداشت آب از ۳۰ درصد چاه‌های دارای پروانه استان یزد اینک به کمتر از ۵۰ درصد سقف مجاز رسیده و از ۴۴۰ حلقه چاه مجاز دیگر، به دلیل کم آبی فقط از ۲۰ درصد سقف مجاز بهره برداری می‌شود.
حسین غفوری مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای یزد هم با تاکید بر کاهش قابل ملاحظه بارش‌ها در سطح استان می‌گوید: در سال آبی گذشته متوسط میزان بارش‌های جوی در سطح استان به حدود ۶۰ میلی متر رسید که حداقل ۴۰ درصد از متوسط بارندگی‌های سال قبل از آن کمتر است.
به گفته وی، کاهش بارندگی و تغییر توزیع زمانی و مکانی بارش‌ها، باعث افت تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی استان شده و حیات قنوات و چاه‌های یزد را به مخاطره انداخته است.
غفوری ادامه می‌دهد: استان یزد اینک دچار بحران شدید کم آبی است و همه دشت‌های آن فرو نشست دارند. از طرف دیگر افت شدید سطح آب در دشت‌های استان باعث کاهش کیفیت آب شده و شوری آب چاه‌ها سرمایه‌های کشاورزی را به خطر انداخته است و امکان تأمین آب آشامیدنی مناسب وجود ندارد.
تشدید خشکسالی در استان یزد
محمد فاتحی مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان یزد هم در همین رابطه با اشاره به تشدید خشکسالی‌ها در این استان می‌گوید در شرایط فعلی اغلب روستاهایی که در دامنه کوهستان و مناطق مرتفع قرار دارند، دچار کمبود آب آشامیدنی شده اند.
به گفته وی از مجموع منابع آبی استان شامل چاه‌ها، قنوات، چشمه‌ها و تاسیسات همجوار، حداقل ۷۷ منبع آبی کاملا خشکیده و ۹۸ منبع دیگر در شرف خشکیدن است.
فاتحی می‌افزاید: شرکت آب و فاضلاب روستایی استان یزد مترصد ایجاد ۳۰ مجتمع آبرسانی روستایی است و تلاش داریم منابع آبی این مجتمع‌ها از منابع نسبتاً پایدار استان انتخاب شوند تا افت بارش‌ها بر آنها دیرتر تاثیرگذار باشد.
هادی‌هادی نسب مدیرکل مدیریت بحران استانداری یزد هم با اشاره به بحران به وجود آمده در این استان می‌گوید: بیلان منفی سالانه ۳۲۵ میلیون متر مکعب بارش در سطح استان، باعث افت شدید منابع آبی و نشست زمین در این خطه شده است.
به گفته وی، خشکسالی بالغ بر ۱۱۰۰ میلیارد تومان در سال به منابع آب آشامیدنی، کشاورزی و حیات طبیعی استان یزد خسارت وارد می‌کند.این معضل به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر اقتصاد دامپروری و کشاورزی استان تاثیر دارد و مهاجرت روستاییان را افزایش می‌دهد. گزارش خبرنگار ما از استان اصفهان حاکی است: در این استان هم وضع خشکسالی به مرز بحران رسیده است و زندگی مردم این منطقه را تهدید می‌کند.رسول زرگرپور استاندار اصفهان می‌گوید: بر اساس گزارش مرکز خشکسالی کشور ۸۵ درصد خاک استان اصفهان در خشکسالی شدید قرار دارد.
به گفته وی در استان اصفهان ۵۰ درصد و در سرشاخه‌های زاینده رود ۲۵ درصد کاهش بارش متوسط سالانه را شاهدیم.
مهندس‌هاشم امینی مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان هم با اشاره به کاهش حجم ذخایر آب زاینده رود از ۴۵۰ میلیون مترمکعب در سال گذشته به ۱۶۹ میلیون متر مکعب طی امسال می‌گوید: در این شرایط تأمین پایدار آب شرب ۹۳ شهر اصفهان تلاش و همتی مضاعف نسبت به قبل می‌طلبد.
مهندس بیجندی مدیر کل هواشناسی استان اصفهان هم با اشاره به کاهش شدید بارش‌ها در این استان می‌گوید: میانگین بارش در این استان در سال زراعی ۹۴-۹۵ خوب نبود و حداکثر به ۵۷ میلی متر رسید که نسبت به سال پیش از آن ۲۷ درصد و نسبت به دوره بلند مدت ۵۳ درصد کاهش داشته است.
وضع بحرانی استان کرمان
استان کرمان هم که در بخش شرقی فلات مرکزی ایران قرار دارد، با بحران خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کند.
به گفته عباس انجم شعاع مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری آب منطقه‌ای استان کرمان، برداشت اضافی از ذخایر زیر زمینی تبعات ناگواری برای استان در پی داشته و خشکسالی، اقلیم این استان را با تغییر روبرو کرده است.وی می‌گوید: میانگین بارندگی استان کرمان ۱۲۹ میلیمتر در سال است، ولی در چند سال اخیر این رقم هرگز از ۱۱۶ میلیمتر فراتر نرفته است.
انجم شعاع می‌گوید: حفر چاه‌های غیر مجاز در دشت‌های ممنوعه کرمان باعث فرونشست زمین شده است که شاید تا سال‌ها امکان جبران زیان‌های آن به وجود نیاید.
مهندس حمید فرامرزی مدیر جهاد کشاورزی ریگان کرمان هم می‌گوید: امسال ۸۰ رشته قنات از ۱۰۰ رشته قنات موجود در شهرستان ریگان به دلیل کاهش بارندگی‌ها خشکید. این وضع حیات فعالیت‌های کشاورزی در کرمان را به خطر انداخته است.
هدایت فهمی عضو اتاق فکر آب ایران در همین رابطه می‌گوید: کشور از نظر سیاست‌های ملی آب ضعف دارد و نیازمند سندی بالادستی و فصل الخطاب در این زمینه است که به تایید عمومی رسیده باشد.
به گفته وی سیاست‌های ملی آب باید در قالب سندی که در آن همه مجموعه سیاست‌ها و راهبردهای کلیدی و سازگار در عرصه فعالیت‌های بخش آب دیده می‌شود، ارائه شود.
وی ادامه می‌دهد: وقتی چنین سندی در کشور نباشد، کارها به صورت جزیره‌ای پیش می‌رود و به طور نمونه در منطقه‌ای یک کار توسعه‌ای انجام می‌شود که مغایر با مقوله پایداری است.به گفته این مقام مسئول، موضوعاتی مانند انتقال آب، کاهش مصارف آب، امنیت آبی، امنیت غذایی، استفاده از آب شیرین کن‌ها باید هر یک احکام روشنی داشته باشد و در سند ملی آب به نحوی دیده شود که در صورت بروز اختلاف بین دو منطقه، بتوان با مراجعه به این مرجع به حل اختلاف پرداخت.
این عضو اتاق فکر آب ایران می‌افزاید: مباحثی چون تامین آب شرب، آبیاری کشاورزی، جابجایی جمعیت و توانمندسازی آنان، پایداری فیزیکی و مالی طرح‌ها، رویکرد مشارکت گرایانه در سیاست گذاری، مشارکت بخش خصوصی، ساز وکارهای حل اختلاف بین رقبا بر سر استفاده از آب باید در تدوین سند ملی آب مورد توجه قرار گیرد.
فهمی، پهنه بندی و خطرپذیری مناطق، حفاظت آب، کنترل و مدیریت سیلاب، مدیریت خشکسالی، تغییر اقلیم، آب‌های نامتعارف و بازچرخانی آب، فرسایش و رسوب، پایش پروژه‌ها و اقتصاد آب را از دیگر مواردی برمی‌شمرد که توجه به آن در تدوین سند ملی آب کشور ضروری است.
