گذشتن از بحران آب با باروری ابرها
در حالی که برخی پیش بینی‌ها نشان می‌دهد بارش‌ها در پاییز امسال دیرتر از معمول آغاز می‌شود و میزان آن از سطح میانگین کمتر خواهد بود، بار دیگر پروژه بارورسازی ابرها مورد توجه قرار گرفته است. در این گزارش که در شماره یکشنبه دوم آبان 1395 هجری خورشیدی به قلم حجت صالحی منتشر شد، آمده است: ایران یک دوره خشکسالی بلندمدت را پشت سر می‌گذارد که به اذعان کارشناسان در صورت عدم مدیریت منابع آب ممکن است این خشکسالی ما را با بحرانی فراگیر روبه‌رو کند.
برای پشت سر گذاشتن خشکسالی علاوه بر اینکه کاهش مصرف آب مورد توجه است، برخی از طرح‌های دیگر از جمله بارورسازی ابرها برای افزایش بارندگی نیز در کانون توجه قرار دارد. روز گذشته معاون وزیر نیرو با اشاره به آماده‌سازی مقدمات اجرای طرح بارورسازی ابرها، اعلام کرد: «در صورت اجرای این پروژه، پیش بینی می‌شود حجم بارش‌های کشور 10 درصد افزایش یابد.»
کم آبی و بحران آب روز به روز به کشورمان نزدیک و نزدیک‌تر می‌شود. می‌توان گفت ایران امروز در میانه بحران‌های بزرگی از جمله بحران آب است. در حال حاضر 92 درصد منابع آبی کشور مربوط به بخش کشاورزی است که با برنامه‌های مدون و افزایش بهره‌وری می‌تواند جایگزین رشد تقاضای آب شرب باشد و می‌توان با بهبود بخش کشاورزی منابع آبی کشور را تا حد زیادی کنترل کرد. طرح فدک که در دولت گذشته، با هدف حمایت و سرمایه گذاری در بخش کشاورزی از طریق صرفه جویی در مصرف کنونی آب کشور اجرا شد موجب تسریع نابودی منابع آبی شد.
ایران در ناحیه خشک جهانی قرار دارد و متوسط بارش آن 250 میلیمتر است به طوری که 25 درصد خاک ایران در مناطق فراخشک، 40 درصد در مناطق خشک و 25 درصد در مناطق نیمه خشک قرار دارد. بارندگی کشور ما 413 میلیارد متر مکعب در سال است که 293 میلیارد متر مکعب آن، در مزارع و زمین‌‍‌ها جذب می‌شود و بخشی از این بارندگی‌ها، تبخیر می‌شود و 130 میلیارد متر مکعب آن قابل استحصال است که 105 تا 107 میلیارد متر مکعب آن را استحصال کرده‌ایم.
منابع آبی در بخش کوچکی از مساحت کشور قرار گرفته و باید از این مناطق به دو سوم مساحت ایران که جزو مناطق کم آب هستند، منتقل شود. با توجه به قرار گرفتن ایران جزو مناطقی که در آینده با بحران آب مواجه می‌شود، تا سال 2050 سهم سرانه آب هر نفر به کمتر از هزار مترمکعب می‌رسد. هم اکنون حدود 95 سد بزرگ وجود دارد و 36.5 میلیارد متر مکعب آب را می‌توان با این سدها مهار کند. 45 شبکه بزرگ آبیاری و زهکشی در کشور موجود است که معادل 1.4 میلیارد هکتار زمین را تحت پوشش قرار می‌دهد. قرار گرفتن ایران در کمربند خشک کره زمین به همراه کاهش ذخایر آبی، موضوع خشکسالی را به بحرانی جدی برای کشور تبدیل کرده است و محققان در تلاشند با استفاده از فناوری‌های نوین بر این بحران غلبه کند.
صندوق جهانی طبیعت (WWF) بحران کم آبی را دومین بحران بزرگ دنیا طی 10 سال آینده اعلام کرده که این بحران در کشورهای قاره اروپا و آسیا بیش از دیگر کشورهای دنیا دیده می‌شود. یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که منابع آبی ایران را به وضع موجود رسانده بخش کشاورزی است. بیش از 90 درصد آب‌های کشورمان در بخش کشاروزی هدر می‌رود. اگر بتوانیم نظام آبیاری بخش کشاورزی را در ایران بهبود ببخشیم، بدون شک خیل عظیمی از آب‌هایمان را مدیریت کرده‌ایم.
پلیس‌های آبی، ناجیان خشکسالی ایران
بر اساس تحقیقات به عمل آمده تنها ایران نیست که در میانه یک بحران آبی طولانی است، بلکه بسیاری از کشورهای دیگر به مردمانشان کم آبی و خشکسالی پیش رو را هشدار می‌دهند. آب جزو منابع تجدیدپذیر حیاتی است که پژوهشگران اهمیت آن را تا حدی می‌دانند که جنگ‌های آینده را جنگ بر سر آب عنوان می‌کنند. اما پاسخ این سوال که کشورهای دنیا چه راه حل‌هایی برای برون رفت از این بحران در نظر گرفته‌اند می‌تواند نقشه راه را برای ما مشخص کند. یکی از راه‌هایی که بسیاری از کشورها و بزرگترین آنها یعنی آمریکا سال‌هاست انجام می‌دهد، ایجاد پلیس آب است. بحران کم آبی در ایالت کالیفرنیای آمریکا تا جایی پیش رفته که افرادی با عنوان «پلیس آب» به درب منازل شهروندان کالیفرنیایی مراجعه کرده و آنها را از خطرات کمبود آب، مصرف صحیح آب و راه حل‌هایی علیه هدر رفتن آب و … آگاه می‌کنند.
تشکیل «واحد ضربت صرفه جویی آب (پلیس آب)» با هدف آموزش مشترکان نسبت به اهمیت آب و نحوه صرفه جویی در مصرف آن و همچنین نظارت بر روند اجرای مصوبات محدود کننده مصرف آب توسط مشترکان ایجاد شده است. اجرای برخی اقدامات در ایالت کالیفرنیا آمریکا مانند تشکیل پلیس آب و افزایش جریمه روزانه و همچنین افزایش تعرفه مشترکان پرمصرف، موجب کاهش 5/13 درصدی مصرف آب این ایالت در ماه آوریل سال گذشته نسبت به آوریل سال 2013 شده است. با این حال به نظر می‌رسد که آغاز به کار فعالیت‌های این چنینی هرچند دیرهنگام باشد، اما بتواند بخشی از بحران آب را که از مهم‌ترین آن، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی است، مرتفع کند.
طرح پلیس آب در ایران از سال 82 توسط یکی از اقتصاددانان ایران مطرح شد، اما متاسفانه تا امروز اقدامات بسیار کمی انجام شده است. به عنوان مثال، در رامهرمز اکیپی تحت عنوان پلیس آب تشکیل شده است که دستاورد آن شناسایی و تبدیل وضعیت 19 فقره انشعاب غیرمجاز در این شهرستان بوده است. سوئد یکی دیگر از کشورهایی است که به راه حل‌های فناورانه علیه بحران و کمبود آب پرداخته است. به عنوان مثال، چندی پیش، مهندسی با اختراع یک دوش متفاوت و شگفت انگیز که به صرفه جویی و استفاده بهینه از آب می پرداخت، توانست در صدر اخبار فناوری دنیا قرار بگیرد.
ابرهای باردار، باران مصنوعی تولید می‌کنند
یکی دیگر از راه‌هایی که می‌توان بحران کم آبی و خشکسالی را کنترل کرد بارورکردن ابرها و تشکیل بارش مصنوعی است. بارور کردن ابرها تکنیکی است که برای تحریک تشکیل باران در یک ابر مورد استفاده قرار می‌گیرد. این کار معمولا با انتقال ذراتی مناسب به داخل ابرهای حاوی آب بسیار سرد انجام می‌شود. بارش طبیعی موقعی رخ می‌دهد که آب فوق سرد با ذرات شن، نمک و گرد و غبار تماس پیدا می‌کند و بلورهای یخ تشکیل می‌شود. بلورهای یخ، هسته‌هایی (ذرات مایع یا جامد ریز معلق در جو) را ایجاد می‌کنند که قطرات آب بیشتری می‌توانند به آنها ضمیمه شوند، به این ترتیب اندازه قطرات بزرگ می‌شوند. موقعی که قطرات آب یا ذرات برف به اندازه کافی بزرگ می‌شوند می‌توانند به صورت باران یا برف فرود آیند. این طرح در ایران نیز کلید خورده است و شاید ما نیز مانند کشورهای آمریکا، ژاپن، کره جنوبی، تایلند، ترکیه، اندونزی و… بتوانیم از این تکنولوژی نو استفاده کنیم و ترس از خشکسالی را از بین ببریم. معاون وزیر نیرو با اشاره به آماده سازی مقدمات اجرای طرح بارورسازی ابرها، اعلام کرد: در صورت اجرای این پروژه، پیش بینی می‌شود حجم بارش‌های کشور 10 درصد افزایش یابد.
رحیم میدانی گفت: در حال حاضر هواپیمای ویژه بارورسازی ابرهای کشور، مورد تعمیرات اساسی قرار گرفته و حتی فشنگ‌های مورد نیاز برای اجرای بارور کردن ابرها هم تامین شده است. او در امور آب و آبفا با اعلام اینکه در شرایط فعلی مهم‌ترین چالش پیش روی اجرای این پروژه، بحث تامین منابع مالی و اعتباری است، تصریح کرد: اجرای طرح بارور کردن ابرها به حدود 10 میلیارد تومان منابع مالی نیاز دارد. میزان هزینه مورد نیاز برای هر بار بارورسازی ابرها در کلانشهر تهران برای هر عملیات رقمی حدود 120 تا 150 میلیون تومان هزینه دارد.
