عجایب دانستنی در مورد ساز کالیمبا
احتمالا تابه‌حال درباره ساز کالیمبا شنیده باشید؛ با این‌حال همچنان درباره‌ی این ساز حقایقی وجود دارد که ممکن است برای شما جالب باشد. بنابراین، من قصد دارم تا در ادامه‌ی این مطلب، برخی از هیجان‌انگیز‌ترین حقایقی را که درباره‌ی این ساز به‌دست آمده است، با شما در میان بگذارم.
درباره ی کالیمبا
با این‌که کالیمبا ساز جدیدی به‌شمار می‌آید و کم‌تر از صد سال از قدمت آن می‌گذرد، اما منشأ اصلی این ساز، امبیرا است که برای نخستین بار میان ۱۳۰۰ الی ۳۰۰۰ سال پیش به‌وجود آمد. این ساز که پیدایش آن مربوط به آفریقا است، ظاهرا دو بار اختراع شده است؛ اما چه‌طور؟
اولین نوع امبیرا، حدود ۳۰۰۰ سال پیش در ساحل غربی قاره‌ی آفریقا به‌دست آمد. با این‌حال، کمی پس از به‌دست آمدن این ساز، نسخهی مشابه دیگری از آن در رودخانه‌ی زامبزی پیدا شد. به‌طور کلی، اصول اساسی ساز‌های کالیمبا و امبیرا با یک‌دیگر یک‌سان هستند؛ به همین علت، اجداد قدیمی‌تر این ساز از گذشته تا کنون در این قاره از محبوبیت بسیاری برخوردار بوده‌اند.
پس از اختراع kalimba ، این ساز در قرن شانزدهم توسط کاشفان پرتغالی در خارج از آفریقا ثبت شد. بعد‌تر، کاشفان سایر نواحی ازجمله انگلیسی و آلمانی نیز در قرن‌های هجدهم و نوزدهم به محبوبیت و اهمیت این ساز پی بردند.
نسخه‌های متنوع کالیمبا
شاید باتوجه به محبوبیت کالیمبا، تصور کنید که این ساز تنها نسخهی محبوب لاملوفون‌ها است، اما این‌طور نیست! پس از این ساز، بسیاری از قبایل آفریقایی در نواحی متفاوت این قاره شروع به ساخت ساز‌های خود کردند. البته، همه‌ی این ساز‌ها هدف و منشأ بسیار مشابهی دارند؛ درواقع تنها ابزارهای آن‌ها برای طراحی و تعداد کلید‌های مورداستفاده برای ساخت آن‌ها با یک‌دیگر متفاوت است.
در گذشته، با در نظر گرفتن منحصر‌به‌فرد بودن هرکدام از این ساز‌ها، آن‌ها موفق شدند تا به‌سرعت در هر ناحیه از این قاره محبوب شده و به سازی رایج تبدیل شوند. البته، جدا از محبوبیت ساز‌ها، پیانوی انگشتی محبوب ما یعنی امبیرا، موفق شد تا میان سایر ساز‌ها به محبوبیتی دست‌نیافتنی دست یابد و این افتخار را تا به امروز با خود به همراه داشته باشد.
توانایی ساز kalimba در جذب ارواح باستانی
آیا می‌دانید که جد اصلی کالیمبا (امبیرا) در گذشته جایگاه بسیار مهمی میان مردم داشته است؟ از ابتدای ابداع امبیرا، این ساز علاوه‌بر اهمیت زیادی که در زمینه‌ی فرهنگ و مذهب پیدا کرده بود، به‌عنوان ابزاری مقدس نیز در نظر گرفته می‌شد. در حقیقت، مردم نواحی آفریقا اعتقاد داشتند که «خدایان، امبیرا را برای انسا‌ن‌ها نازل کرده است تا بتوانند با ارواح ارتباط برقرار کنند». یکی از راه‌های آن‌ها برای برقراری ارتباط با نیاکان خود، نواختن آهنگ موردعلاقه‌ی فرد متوفی بود تا از طریق آن، روح را جذب کنند.
البته، علاوه‌بر مراسم خاک‌سپاری، این ساز در سایر رویداد‌ها از جمله جشن‌‌ها و حتی مراسم‌های بزرگ‌تر و حتی مراسمات کوچک نیز نواخته می‌شد.
پیانو انگشتی
قطعا همان‌طور که احتمالا تابه‌حال انواع کالیمبا‌ها را مشاهده کردهاید، متوجه تنوع آن‌ها در جنسیت بدنه‌ی آن‌ها و… شده‌اید. برای نمونه، کالیمبا از زمان به‌دست آمدن‌‌اش در سواحل غربی آفریقا چوبی بوده است. شاید باورنکردنی به‌نظر برسد، اما تیغهها یا اصطلاحا لاملا‌های آن از بامبو ساخته می‌شد. این روندِ ساخت تا قرن بعد همچنان مورد استفاده قرار می‌گرفت و برای تکامل خود به زمان نیاز داشت.
به‌هر‌حال، پس از پیدایش دوباره‌ی کالیمبا در رودخانه‌ی زامبزی، تیغه‌های kalimba همانند تیغه‌هایی که امروزه از آن استفاده می‌شود، بالاخره از فلز ساخته شد و به جنبه های زیبایی این ساز افزود.
با گذشت زمان، سازندگان تلاش کردند تا با استفاده از مواد اولیه‌ی متفاوت، هم برای بدنه، ساز و هم برای تیغهها یا لاملا‌های آن شیوه‌ی جدیدی را پیش بگیرند.
ساز ملی زیمبابوه
باتوجه به اطلاعاتی که تاکنون به‌دست آمده و تأثیر بسزایی که کالیمبا بر مردم آفریقا و حتی عقاید آن‌ها داشته است، ملی بودن این ساز طبیعی به‌نظر می‌رسد. نکته‌ای جالب: تاریخ ۲۱ مه در سال ۲۰۲۱، بالاخره ساز امبیرا برای جشن گرفتن فرهنگ زیمبابوه در نظر گرفته شد و در اکثر مراسمات خود از این ساز استفاده کردند.
همچنین، اگر شما نیز از گوگل دودل استفاده می‌کنید، انیمیشن بسیار جالب و الهام‌بخشی درباره‌ی این ساز و توانایی آن در حفظ فرهنگ وجود دارد که می‌توانید با تماشای آن، لذت ببرید و در کنار لذت بردن ، آموزش هم ببینید.
پیانو انگشتی و هیو تریسی
هیو تریسی
هیو تریسی، انتوموزیکولوژیستی از کشور انگستان بود که تقریبا تمام زندگی خود را وقف جمع‌آوری و ضبط موسیقی‌های آفریقایی کرد. امروزه، به لطف وی می‌توانیم ساز کالیمبا را بنوازیم، چراکه وی با الهام گرفتن از امبیرا‌ی اصلی و بررسی ساز‌های قبایل متفاوت، موفق به طراحی نمونه‌ای کامل از این ساز شد.
باتوجه به این موضوع، به‌صراحت میتوان گفت که kalimba سازی آفریقایی نیست، بلکه در حقیقت نسخه‌ای غربی از جد خود یعنی امبیرا است که از تئوری موسیقی غربی پیروی می‌کند.
پس از گذشت سال‌‌ها، این ساز در نهایت به محبوبیت جهانی رسید که همه و همه به لطف فرصتی بود که هیو تریسی آن را به ما بخشید. وی که همواره علاقه‌ی بسیاری به موسیقی آفریقایی داشت، به همراه همسر خود بیش از ۳۰ هزار ضبط موسیقی انجام داد!
تکامل تیغه‌های کالیمبا
اگر به‌خاطر داشته باشید، کمی پیش‌تر به جنس تیغه‌های نخستین امبیرا که از چوب بامبو به‌دست آمده بود اشاره کردیم. با این‌حال، جنس تیغه‌های این ساز با گذشت زمان بهبود یافت و در نهایت با فلز جایگزین شد. البته نخستین فلز مورداستفاده، از جنس سنگ آهن بود. به‌طور کلی، امروزه انواع متفاوتی از تیغه‌های کالیمبا مانند فولاد فنر، سنگ معدن فولادی، فولاد ضد زنگ و بسیاری موارد دیگری ساخته شده است که دسترسی به آن‌ها آسان است.
در حال حاضر، بسیاری از افرادی که خود به‌دنبال ساخت کالیمبای خود هستند، معمولا از پره‌های دوچرخه، فنر مبل و یا هر نوع فولاد قابل بازیافت دیگری که در دسترس باشند، استفاده می‌کنند تا صدای قابل تشخیصی را برای کالیمبای خودساخته‌ی خود ایجاد کنند.
به‌طور کلی، تا زمانی که خود از ساز خود صدای kalimba لذت ببرید، هر فلزی برای تولید صدا قابل استفاده خواهد بود.
وزوز کردن یا وزوز نکردن کالیمبا
کالیمبا و امبیرا
علاوه‌بر تفاوت مشخصی که در کوک کردن امبیرا و کالیمبا وجود دارد، بزرگترین تفاوت این دو ساز در صدای تولید‌شده توسط تیغه‌ی آن‌هاست. همان‌طور که می‌دانید، در امبیرا صدای مشخصی وجود دارد که آن را از کالیمبا متمایز می‌کند. با این‌حال، بسیاری از نوازندگان کالیمبا همواره به‌دنبال راه‌حلی برای از بین بردن وزوز امبیرا هستند تا به صدایی تمیز دست یابند.
البته، همان‌قدر که شاید نوازندگان امبیرا برای از بین بردن وزوز صدا تلاش می‌کنند، برخی از نوازندگان kalimba نیز برای به‌دست آوردن آن تلاش می‌کنند؛ اما جای نگرانی نیست.
لوازم جانبی کالیمبا
یکی از راه‌حل‌های مفید برای به‌دست آورن صدایی همراه به وزوز، قرار دادن زنجیر افکت صدا در بالای تیغهها است تا با نواختن هرکدام از نت‌ها، زنجیر به لرزه در‌آید و صدای جدیدی تولید شود. البته، بسیاری از افراد پیش از تهیه‌ی ساز خود، آن را همراه با زنجیری برای همه‌ی تیغهها و حتی تنها برخی از تیغهها خریداری می‌کنند.
کوک کالیمبا
اگرنوازنده‌ای مبتدی هستید، احتمالا کالیمبای استاندارد خود را در کلید C خریداری کردهاید. همان‌طور که احتمالا مطلع‌اید، کالیمباهای هیو تریسی معمولا در کلی G هستند و این دو مورد، تنها دو کوک محسوب می‌شوند. به‌هر‌حال، نگران نباشید. نوازندگان همواره از گذشته تاکنون در نواحی متفاوت آفریقا باتوجه به موسیقی مورد نظر خود و حتی سلیقه موسیقیایی، ساز خود را در هر کلیدی که می‌خواستند، کوک می‌کردند. در نتیجه، شما نیز می‌توانید از این توانایی استفاده کنید.
پیشنهاد من به شما این است به عنوان ساز اول، ساز خود را بر روی دو ماژورC کوک کنید چرا که تمام آموزش های kalimba بر مبنای دو ماژور تهیه شده است
البته، باتوجه به هزینه‌ی به‌صرفه‌ی kalimba ، بسیاری از نوازندگان حرفه‌ای از چندین ساز با کوک‌های متفاوت استفاده می‌کنند تا به‌راحتی میان کلید‌ها و آهنگ‌های متفاوت جابه‌جا شوند.
به‌طور کلی، دو نوع kalimba وجود دارد:
کالیمبا حفره دار آن‌هایی که دارای تشدید‌کننده‌ی صدا (حفره) هستند.
کالیمبا فلت یا تخت آن‌هایی که دارای یک صفحه تخت به‌همراه تیغه بر روی خود هستند.
اگر پیانوی انگشتی به‌همراه رزوناتور دارید، صدای ساز شما قطعا بسیار قوی خواهد بود، با این‌حال همچنان راه‌های بسیاری برای بهبود ویژگی‌های صوتی کالیمبا وجود دارد.
یکی از راه‌های محبوب و عامه‌پسند برای افزایش صدای kalimba ، قرار دادن ساز داخل کاسه است. با قرار دادن kalimba در کاسه، صدا به‌طور مستقیم منعکس خواهد شد و به شنیده‌شدن صدا کمک زیادی می‌شود. البته ناگفته نماند که برخی از این ساز ها دارای فریمی مخصوص هستند. این فریم به کاربر اجازه می‌دهد تا با ایجاد تحرک، صدای ساز را مانند افکت بر روی گیتار تغییر دهند.
به‌هر حال، اگر کاسه‌ها به اندازه‌ی کافی برای‌تان پاسخ‌گو نیست، گزینه‌ی دیگری به‌نام کالیمباهای پیکاپ دار وجود دارد که با استفاده از ورودی پیکاپ که داخل ساز نصب شده است، نوازندگان قادر به تقویت صدا و وصل کردن آن به بلندگو خواهند بود. با این ویژگی، نوازندگی در گروه و حتی در اجراهای زنده نیز امکان‌پذیر خواهد بود.
استفاده از آهن‌ربا
آهن‌ربا وسیله‌ی سرگم‌کننده‌ای است که تقریبا همه عاشق بازی کردن با آن هستند، اما آیا می‌دانید که از آن برای نواختن کالیمبا نیز میتوان استفاده کرد؟ باتوجه به قرار داشتن کالیمباهای استاندارد در کلید میجور C، شما قادر به استفاده از شارپ و فلت نخواهید بود. حال، اگر روزی به نت‌های بیش‌‌تر نیاز داشته باشید و قصدی برای تغییر آهنگ نداشته باشید، چه باید کرد؟
بله درست حدس زده‌اید. پاسخ شما، استفاده از آهن‌ربا است. با قرار دادن آهن‌ربا برهرکدام از نت‌ها، گام نت‌ها قابل تغییر خواهند بود. یا تغییر دادن گام، تغییر نوت‌های تولید‌شده از تیغه‌ی تیز و صاف قابل جایگزین شدن خواهند بود. البته، فراموش نکنید که این‌کار کمی نیاز به تمرین خواهد داشت.
فراموش نکنید که آهن ربای مورد نیاز برای نواختن این ساز، باید حتما بسیار کوچک باشد که پیدا کردن آن در فروشگاه‌ها کار سختی نخواهد بود.
گروه زمین، باد و آتش
امکان ندارد تابه‌حال این نام به گوش تان نخورده باشد، این نام، نام گروهی بسیار بزرگ است که در دهه‌ی هفتاد میلادی در ژانر‌های محبوبی مانند R&B، فانک٬ سول٬ جز٬ پاپ٬ دیکسو٬ آفریقایی پاپ و بسیاری از ژانر‌های دیگر فعالیت می‌کرد. احتمالا برای‌تان سوال شده است که چرا نام این گروه در این مقاله آورده شده است؟
مرحوم موریس وایت که بنیان‌گذار این گروه موسیقی بود، خواننده، ترانه‌سرا، تنظیم‌کننده، تهیه‌کننده و مهم‌تر از همه‌ی این موارد، نوازنده‌ی kalimba بود. در حقیقت به جرات میتوان گفت، وی نقش بسزایی در محبوبیت و پخش این ساز در سراسر جهان داشته است که منجر به تأثیرآن در فرهنگ موسیقی شده است.
