برای بزرگنمایی روی تصویر کلیک کنید
میدان مغناطیسى زمین همانند پوست پیاز كره خاكى ما را در برگرفته است. توفان هاى خورشیدى آن را مورد حمله قرار داده و موجب بروز توفان هاى الكتریكى در آن مى گردند. این توفان ها نیز متعاقباً بر روى سیستم هاى الكتریكى زمین اثر مى گذارد. اگر چه میدان مغناطیسى زمین كره خاكى ما را از توفان هاى خورشیدى و تشعشعات فضایى حفظ مى كند اما متاسفانه این میدان مغناطیسى به تدریج در حال ضعیف ترشدن بوده و عواقب حاصل از آن مایه نگرانى كارشناسان امر است.
چندى پیش رسانه هاى گروهى از وقوع انفجارات شدید در خورشید (در منظومه شمسى) خبر داده و متذكر شدند در اثر این انفجارات، تشعشعات خطرناكى وارد جو زمین شده و ذرات الكتریكى باردار آن براى همگان مضر خواهد بود. در این گزارش ها از قطع ارتباطات رادیویى در سراسر جهان، از كار افتادن ماهواره ها و سیستم هاى برق رسانى سخن مى رفت. این نگرانى ها همه بحق بودند. پس از انفجارهاى شدید خورشیدى كه 14 سال پیش صورت گرفتند ابرى از ذرات باردار پرانرژى ( این ذرات باردار در زبان فیزیكدانان، پلاسما نامیده مى شود) با قدرتى 1700 بار بیشتر از روزهاى معمولى، به سوى سیاره ما وزیدن گرفت. در آن زمان دانشمندان از این بیم داشتند كه اگر توفان حاصل از این ذرات پر انرژى به میدان مغناطیسى زمین برسند، در میدان مغناطیسى، شدت جریان الكتریكى آنچنان زیاد خواهد بود كه تقریباً تمامى فیوزهاى سیستم هاى الكتریكى از كار خواهند افتاد. خوشبختانه این فاجعه عظیم به وقوع نپیوست. تنها برخى از فركانس هاى رادیویى دچار اشكال پخش شدند و كار بعضى از ماهواره ها به صورت موقت و از روى احتیاط متوقف شد.
كارشناسان به این نتیجه رسیدند كه میدان مغناطیسى زمین، سپر دفاعى نامریى ما در برابر توفان هاى خورشیدى و تشعشعات فضایى بوده است. با این وجود نقش پروتون ها و ذرات آلفا در این تشعشعات و همچنین نقش میدان مغناطیسى زمین هنوز هم معماهاى بسیارى را در خود نهفته دارند.
اما اصولاً چرا كره زمین از دو قطب مغناطیسى برخوردار است؟ چه چیزى باعث مى شود كه زمین همانند یك میله مغناطیسى عظیم، آن طور كه همه ما آ ن را از كلاس هاى درس فیزیك مى شناسیم، عمل كند؟ چرا عقربه یك قطب نما همیشه جهت شمال و جنوب مغناطیسى را بر روى زمین نشان مى دهد؟ (این مسئله هزاران سال پیش توسط چینى ها كشف شد.)
شاید بد نباشد توضیح دهیم كه حتى تا قرن شانزدهم میلادى هم بسیارى از مردم معتقد بودند كه یك كوه عظیم مغناطیسى در شمال زمین وجود دارد.
متخصصان رشته هاى فیزیك و زمین شناسى تنها چند دهه پیش بود كه تئورى دیگرى را ارائه كردند و این تئورى تازه، چهار سال پیش در انستیتوى تحقیقاتى شهر كارلسروهه مورد تائید قرار گرفت. طبق این تئورى تقریباً 95 درصد از میدان مغناطیسى زمین از طریق یك ماشین دینام یا در حقیقت ژنراتورى كه با كمك اثر مغناطیسى، انرژى الكتریكى تولید مى كند، در ماده مذاب قشر بیرونى هسته زمین كه كلاً از آهن تشكیل شده است تولید مى شود. در این قشر، جریان هایى به وجود مى آیند كه بر اثر چرخش كره زمین شكلى مارپیچ به خود مى گیرند. آزمایش هاى انجام گرفته نشانگر آنند كه این جریان هاى مارپیچ، واقعاً یك میدان مغناطیسى را به وجود مى آورند. میدان مغناطیسى درونى زمین بر جریان هاى الكتریكى خارجى در یونوسفر جو زمین اثر گذاشته و به این ترتیب در برابر توفان هاى خورشیدى و تشعشعات زیان آور ذرات الكتریكى نقش حفاظ را بازى مى كند.
البته این میدان مغناطیسى همانند میدان مغناطیسى زمین كه دائماً ضعیف تر مى شود، از یك ثبات دائمى برخوردار نیست. علاوه براین، بررسى سنگ هاى كره زمین نشان مى دهد كه پس از بروز یك چنین ضعفى در میدان مغناطیسى زمین، تقریباً هر 750 هزار سال یك بار، محل قطب هاى شمال و جنوب مغناطیسى تغییر مى كند. اما براساس محاسبات كنونى این تغییر محل قطب هاى مغناطیسى زمین حدوداً 500 سال دیگر انجام خواهد گرفت. اینكه علت این پدیده چیست و آیا به این خاطر، آن طور كه برخى از محققان معتقدند، آب وهواى كره زمین تغییر خواهد كرد یا اینكه اصولاً بقاى حیات بر روى كره خاكى ما با خطر مواجه مى شود، هنوز مشخص نیست.
