سهم مردان در ناباروری/عارضه ای به نام واریسکول
یک متخصص اورولوژی مطرح کرد
ناباروری یک مسئله صرفاً زنانه نیست و طبق آمارهای جهانی سهم علل زنانه و مردانه در ناباروری تقریباً برابر است.
بر اساس آمارهایی که به تازگی از رشد جمعیت منتشر شده است، نرخ رشد جمعیت در سال گذشته به زیر یک درصد رسیده است. این آمار نگران‌کننده ضرورت اهتمام بیشتر به تحقق سیاست‌های جمعیتی را برجسته می‌کند.
یکی از اقداماتی که می‌تواند در دست‌یابی به راهبردهای جمعیتی مؤثر باشد، توجه ویژه به زوج‌های نابارور، آگاهی‌رسانی و حمایت از آنها است. ناباروری با علل مردانه سهمی برابر با علل زنانه دارد و در تشخیص و درمان ناباروری باید به مردان نیز به اندازه زنان توجه شود.
ناصر امیرجنتی متخصص اورولوژی مدیر گروه مردان کلینیک ناباروری مرکز فوق تخصصی درمان ناباروری، در گفتگوی زنده اینستاگرامی، درباره ضرورت بررسی همزمان زن و شوهر، گفت: ناباروری یک مسئله صرفاً زنانه نیست و طبق آمارهای جهانی سهم علل زنانه و مردانه در ناباروری تقریباً برابر است. در ایران حتی سهم علل مردانه بیش از علل زنانه است. بنابراین، زن و شوهر از ابتدای مسیر تشخیص و درمان ناباروری باید در کنار هم بررسی شوند.
وی افزود: حتی اگر علت خاصی در خانم تشخیص داده شود، باز هم بررسی وضعیت آقا ضروری است، چون ممکن است هر دو طرف مشکل داشته باشند. بنابراین، زوج‌های نابارور باید درمان ناباروری را در مرکزی انجام دهند که زوج‌محور است و فقط بر خانم یا فقط بر آقا متمرکز نیست.
جنتی، علل مردانه ناباروری را یک طیف از علل شدید تا علل خفیف توصیف کرد و توضیح داد: یک سر طیف، یعنی جدی‌ترین علت ناباروری، آزواسپرمی قرار دارد.
وی ادامه داد: آزواسپرمی به وضعیتی گفته می‌شود که در آزمایش اسپرم هیچ اسپرمی یافت نشود. حدود یک درصد مردان مبتلا به آزواسپرمی هستند و حدود ۱۰ درصد از مردان نابارور مشکل آزواسپرمی دارند. آزواسپرمی هیچ علامتی ندارد. یعنی آقا به لحاظ ظاهر و فیزیولوژی و عملکرد جنسی کاملاً نرمال است. البته مردان آزواسپرم نباید ناامید باشند، زیرا در اغلب موارد آزواسپرمی درمان می‌شود، البته نه با درمان‌های ساده، بلکه با روش‌های کمک‌باروری. در واقع پیش‌آگهی درمان آزواسپرمی خوب است و می‌توان با روش‌هایی مثل هورمون‌درمانی یا بیوپسی بافت بیضه اسپرم برای انجام آی وی اف به دست آورد. مشکلاتی مانند تعداد کم اسپرم، کم‌تحرکی اسپرم و مورفولوژی یا شکل غیرنرمال اسپرم، علل خفیف‌تر ناباروری مردان‌اند. به هر حال، یافتن علت ناباروری مهم‌ترین بخش کار است و نباید یک‌راست به سراغ آی وی اف برویم. ممکن است نیاز به انجام جراحی باشد یا مثلاً در بررسی سوابق پزشکی متوجه شویم که آقا داروی خاصی مصرف می‌کند، مانند برخی داروهای روانپزشکی یا فشار خون که در انزال اختلال ایجاد می‌کنند.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا درباره جراحی میکروتسه توضیح داد: اگر در آزمایش‌های استاندارد اسپرموگرام، اسپرمی یافت نشود، ما بافت بیضه را برای یافتن اسپرم جستجو می‌کنیم. این کار را با استفاده از یک میکروسکوپ جراحی بسیار ظریف انجام می‌دهیم که آسیب به بافت بیضه را به حداقل می‌رساند. در پنجاه تا شصت درصد موارد، اسپرم مناسب برای انجام میکرواینجکشن از بافت بیضه به دست می‌آید. اما اگر از بافت بیضه اسپرم به دست نیاید یا کیفیت مناسب برای انجام آی وی اف نداشته باشد، روش اهدای جنین به‌عنوان گزینه درمان نهایی پیشنهاد می‌شود. یعنی در مواردی که سطح هورمون‌ها بالا باشد، بیضه‌ها دچار آتروفی شدید باشد و حتی میکروسرجری دوطرفه نتیجه‌بخش نباشد، استفاده از جنین اهدایی به‌عنوان راه‌حل نهایی مطرح می‌شود. در چنین حالتی، زوج را به کلینیک درمان‌های جایگزین مرکز ارجاع می‌دهیم.
این متخصص اورولوژی بر اهمیت انجام آزمایش اسپرم در آزمایشگاه‌های تخصصی تأکید کرد و افزود: آزمایش اسپرم حتماً باید در آزمایشگاه‌های مراکز و کلینیک‌های درمان ناباروری انجام شود، نه آزمایشگاه‌های عمومی. زیرا متد و روش ارزیابی نمونه اسپرم در این آزمایشگاه‌ها متفاوت و بسیار دقیق‌تر از آزمایشگاه‌های جنرال است. شرایط نمونه دادن هم بسیار مؤثر است. مثلاً لازم نیست فرد ناشتا باشد، بلکه بهتر است صبحانه کامل میل کند. یا اینکه نباید استرس داشته باشد و سعی کند در شرایط طبیعی نمونه بدهد. همچنین، نتایج آزمایش‌های اسپرم، حتی اگر به فاصله یک هفته انجام شوند، ممکن است متفاوت باشند.
جنتی، تشخیص با اتکا به یک آزمایش اسپرم را نادرست دانست و توضیح داد: وقتی فرد با یک آزمایش اسپرموگرام مراجعه می‌کند، نباید فقط بر اساس آن تشخیص و درمان را مطرح کنیم. لازم است از بیمار شرح حال دقیق و درستی بگیریم، او را معاینه کنیم، آزمایش‌ها را تکرار کنیم، سونوگرافی درخواست کنیم. حتماً پرونده خانم را هم بررسی کنیم و در نهایت با توجه به همه این‌ها برنامه درمانی را پیشنهاد کنیم.
مدیر گروه مردان کلینیک ناباروری این‌سینا درباره شاخص DFI یا شکست کروموزومی اسپرم توضیح داد: آزمایش اسپرموگرام در روند تشخیص ناباروری همانند نوار قلب برای متخصصان قلب و عروق است. یعنی لازم است یک آزمایش اسپرم دقیق و قابل اعتماد در اختیار داشته باشیم. در دهه‌های گذشته نمونه اسپرموگرام به‌صورت چشمی زیر میکروسکوپ و توسط تکنیسین آزمایشگاه بررسی می‌شد و فقط شاخص‌های معمول مانند تعداد، تحرک و مورفولوژی و برخی شاخص‌های ماکروسکوپی مثل ویسکوزیته و PH ارزیابی می‌شد. اما امروز با پیشرفت در این حوزه، ما از تست‌هایی استفاده می‌کنیم که وابسته به فرد نیستند و با استفاده از این کیت‌های تشخیصی ساختار مولکولی اسپرم قابل ارزیابی است.
وی افزود: یکی از شاخص‌های مولکولی که با متد جدید ارزیابی می‌شود، DFI یا شکست کروموزومی اسپرم است. یعنی می‌توانیم اسپرم‌های را که در ژنتیک و بلوغ کروماتین دچار اختلال هستند، شناسایی کنیم. البته اینکه درصدی از اسپرم، یعنی حدود ۱۵ درصد از اسپرم‌ها دچار چنین اختلالی باشد، طبیعی است. علت افزایش شکست کروموزومی اسپرم متنوع است. یعنی هر دلیلی که باعث کاهش قدرت باروری می‌شود، مانند واریکوسل، قرار گرفتن در معرض حرارت یا امواج مضر و استرس، می‌تواند باعث بالا رفتن DFI شود.
جنتی درباره کاربرد این تست در درمان ناباروری گفت: در مواردی که آزمایش‌های روتین نرمال است، علت خاصی یافت نمی‌شود و آی وی اف هم نتیجه‌بخش نیست، این تست را درخواست می‌کنیم. همچنین، در سقط مکرر شاخص DFI بررسی می‌شود، زیرا ممکن است علت سقط مکرر بالا بودن این شاخص باشد. البته، این تست برای همه درخواست نمی‌شود. حتی در مراکز پیشرفته نیز این تست فقط در موارد خاص و با تشخیص پزشک درخواست می‌شود. اگر شاخص DFI بین ۱۵ تا ۳۰ باشد، ما آن را مرزی یا بردرلاین در نظر می‌گیریم و اگر بالای ۳۰ باشد، اختلال محسوب می‌شود. نکته مهم این است که اگر DFI دچار اختلال بود، جای نگرانی نیست، زیرا معمولاً به درمان دارویی و در کنار آن، توصیه‌های پزشکی، به‌خوبی پاسخ می‌دهد و دو ماه بعد دوباره این تست را درخواست می‌کنیم تا تغییرات را بررسی کنیم.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا، واریکوسل را شایع‌ترین علت قابل تشخیص ناباروری مردان دانست و توضیح داد: درمان واریکوسل عمل جراحی است، اما همه موارد واریکوسل نیاز به جراحی ندارد. اگر فرد نابارور باشد، آزمایش اسپرم او نرمال نباشد و شرایط خانم هم در ماه‌های آتی ثبات داشته باشد، جراحی واریکوسل را انجام می‌دهیم. البته، اگر نوجوانان با علائمی مثل درد مراجعه کنند و ما واریکوسل را تشخیص دهیم، بهتر است برای جلوگیری از آتروفی بیضه‌ها و ناباروری در آینده، در همان سنین جراحی واریکوسل انجام شود. جراحی واریکوسل اگر به صورت غیرمیکروسکوپی انجام شود، حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد احتمال عود دارد، به ویژه اگر شدید باشد. اما اگر به صورت میکروسکوپی انجام شود، احتمال عود بسیار کم است. ما در مرکز ابن‌سینا از پیشرفته‌ترین میکروسکوپ جراحی استفاده می‌کنیم و تا کنون هیچ مورد عود نداشته‌ایم. بر اساس مطالعات و پژوهش‌ها، احتمال آتروفی و هیدروسل نیز در میکروسرجری زیر ۵ درصد است.
جنتی در پایان خاطرنشان کرد: مهم است که زوج‌های نابارور روند درمان خود را در یک مرکز جامع درمان ناباروری پیگیری کنند. مرکزی که زن و شوهر را با هم بررسی کند و همه خدمات کلینیکی و پاراکلینیکی را در دسترس زوج‌های نابارور قرار دهد. درمان ناباروری یک کار گروهی است و متخصصان زنان، مردان و جنین‌شناسی و نیز دیگر تخصص‌های مرتبط، مثل ژنتیک، ایمونولوژی، داخلی و غدد، عفونی و تغذیه، باید در کنار هم در مسیر تشخیص و درمان مشارکت کنند. بنابراین به زوج‌های عزیز نابارور پیشنهاد می‌کنم که فرصت خود را با درمان‌های متفرقه از دست ندهند و از ابتدا به مراکز درمان ناباروری مراجعه کنند.
مهر
