انواع سبک های قلم زنی

انواع سبک های قلم زنی

1. برجسته کاری:

این نوع قلم زنی در اصفهان به جنده کاری معروف است که ابتدا پشت کار را قیر کرده، سپس طرح را روی کار کاربن می­کنیم و با استفاده از قلم نیم بر طرح را تثبیت می­نماییم. پس از تثبیت طرح، قیر را از پشت کار خارج کرده و این بار سطح پردازش شده را قیر می­کنیم و توسط قلم­های جنده کاری که عبارتند از: قوشه، کف رو، کف تخت و غیره ظرف را برجسته می­کنیم.

خطوط نیم بر شده در پشت کار راهنمای عمل قلم زنی می­باشد. پس از اینکه عمل برجسته کاری صورت گرفت، مجدداً قیر را به سمت اولیه گردانده و در این مرحله روسازی و زمینه کردن کار انجام می­پذیرد.

2. نیمه برجسته کاری:

در این قلم زنی به جای استفاده از قلم­های برجسته کاری از قلم­های معمولی استفاده می­کنیم و به جای اینکه کار را از پشت برجسته کنیم، از طرف مقابل آنقدر زمینه را پائین می­بریم که سطح پردازش شده نمایان شود.

3. ریزه قلم زنی:

در این روش، کار پس از قیر شدن طراحی شده و سپس نیم بر و رو سازی و زمینه می­گردد که دارای برجستگی نمی­باشد و بیشتر از طرح­های گل و مرغ اسلیمی و ... استفاده می­گردد.

4. حکاکی:

در این روش کار به جای استفاده از چند قلم تنها از یک قلم استفاده شده و این قلم، عمل قلم زنی را انجام می­دهد. در واقع در این نوع قلم زنی توسط قلم تیزی گوشت فلز کنده می­شود.

5. مشبک کاری:

در این روش به جای اینکه در ریزه قلم زنی زمینه بزنیم یا در برجسته کاری زمینه را بخوابانیم، زمینه را از سطح فلز جدا می­کنیم. از این روش معمولاً در قدیم در ساخت و سازهای چراغ­های فانوسی و محل هایی که قرار است از آنها آب عبور کند استفاده می­شد.

قیرکاری

جهت قیر کردن اول می­بایست قیر را عیار کرد.

طریقه عیار کردن قیر

جهت عیار کردن قیر می­بایست قیر سفت را که تهیه نموده اید، در ظرفی قرار داده و آن را روی مشعل گذاشته تا آب گردد؛ سپس مقداری گچ را به نسبت مورد نیاز به آن اضافه می­کنیم و مقدار کمی از آن را در یک ظرف آب سرد جهت امتحان می­ریزید. پس از سرد شدن قیر در آب آن را برداشته و خم می­کنید. قیر درست شده باید حالت انعطاف داشته باشد. بعد از عیار کردن قیر نحوه قیر کردن در کارهای مختلف متفاوت است؛ مثلاً اگر بخواهیم یک ورق مس را قیر نماییم، می­بایست ورق را گذاشته و اطراف آن را توسط نوار­های کارتنی و یا وسایلی مانند تکه­های چوب و ... محصور نکنیم.

سپس قیر آب شده را روی آنها ریخته و برای اینکه ورق در هنگام کار از حالت خود خارج نشود، پشت قیر را چوب گذاشته و گذاشته تا سرد شود.

سبک تبریز و سبک اصفهان از دو سبک اصلی در قلم زنی ایران است. در سبک تبریز، برای حرکت قلم و انجام قلم زنی از حرکت و فشار مچ دست استفاده می‌شود و در سبک اصفهان از ضربات چکش. به همن سبب قلم تبریز صاف و کم عمق است ولی قلم اصفهان عمق‌تر می‌باشد.

قلم قلم زنی

قلم ها از جنس خشکه می­باشد که در اندازهای مورد نیاز کشیده می­شوند و نوک آنها توسط قلم زن ساخته می­شود. سپس آنها را آب داده و جلا می­نمایند تا آماده استفاده گردد.

طریقه آب دادن قلم

پس از ساخته شدن قلم آن را به وسیله مشعل حرارت می­دهیم تا جایی که نوک قلم سرخ گردد. سپس تنها نوک قلم را سه مرتبه و هر مرتبه 3 ثانیه درون آب زده و بعد آن را کاملاً درون آب می­اندازیم. باید توجه داشته باشیم که تنها نوک قلم را باید درون آب فرو ببریم، در غیر این صورت از همان نقطه شکننده می­شود.

طریقه جلا دادن قلم ها

برای جلا دادن قلم ها در صورت داشتن سنگ جلای رومی می­توان نوک قلم را سنگ کشیده تا کاملاً سیقلی گردد؛ اما با توجه به اینکه سنگ رومی در بازار کمیاب می­باشد، می­توان از پماد جلاسنج استفاده نمود. به این طریق که مقداری از جلاسنج را روی پارچه برزنتی و یا پارچه لی ریخته و نوک قلم را روی آن می­کشیم تا حدی که نوک قلم کاملا سیقلی گردد.

تعدادی از قلم­های مورد استفاده در هنر قلم زنی و موارد استفاده آنها

قلم سایه، قلم جنس، قلم قطر، قلم کاربرد نیم بر، نیمبر بزرگ و کوچک سایز فولاد آب کاری حدود 5 تا 6 میلی متر برای تثبیت طرح روی کار، تیز بر کوچک و بزرگ سایز فولاد آب کاری حدود 5 تا 6 میلی متر برای بریدن و مشبک کاری، قلم پرداز کوچک و بزرگ سایز فولاد آب کاری حدود 5 تا 6 میلی متر جهت روسازی کار، قلم ناخونی کوچک و بزرگ سایز فولاد آب کاری حدود 5 تا 6 میلی متر جهت روسازی کار، قلم گرسم در شکلها و اندازه­های متفاوت فولاد آب کاری حدود 5 تا 6 میلی متر جهت مات نمودن زمینه، قلم کاس در شکلها و اندازه­های متفاوت فولاد آب کاری حدود 5 تا 6 میلی متر جهت تخت کردن زمینه و صیقلی کردن، سمبه کوچک و بزرگ سایز فولاد آب کاری حدود 5 تا 6 میلی متر جهت نشانه گذاری روی کار. هر چه ابعاد كار گسترده تر شود، اندازه قلم بزرگتر مي شود.

وسایل دوده کردن کار

تینر، روغن جلا، فرچه، دوده ( صنعتی یا طبیعی )

طریقه دوده کردن

ابتدا مقدار کمی از تینر را به روغن جلا اضافه می­کنیم تا یک محلول رقیق به دست آید. با استفاده از فرچه، این محلول را روی سطح پردازش شده جا می­دهیم. پس از اینکه تمام شیارها و برجسته ها حاوی این محلول شد، به نسبت مورد نیاز، دوده روی کار می­پاشیم و توسط فرچه دوده را بین نواحی مختلف کار پخش کرده تا اینکه دوده کاملاً بین شیارهای کار را گرفته و آنجا را سیاه نماید.

وسایل مورد نیاز در قلم زنی

کنده، پرگار، چکش پلاستیکی و فلزی، خط کش، قیچی آهن بر، سوهان، پوس آب.

روش کار قلم زنی

امروزه برای قلم زنی نخست داخل یا زیر ظرف یا سینی مورد نظر را که معمولاً از جنس نقره یا طلا است، از محلول قیر و گچ پر می‌کنند تا سروصدای قلم کمتر به گوش برسد و همچنین مانع از سوراخ شدن ظرف در حین کار شود. سپس نقش مورد نظر را روی ظرف رسم کرده و قلم مناسب را انتخاب کرده و روی سطح ظرف قرار می‌دهند و با چکش بر انتهای قلم می‌کوبند تا شیارها و نقش‌ها با تغییر شدت ضربه روی ظرف ایجاد شوند. پس از ایجاد نقش‌ها، قیر را جدا می‌کنند و روی شیارها گرده زغال می‌ریزند و روی ظرف را با روغن جلای سیاه می‌پوشانند. به این ترتیب نقش‌های قلم‌زده شده به شکل خط‌هایی تیره و مشخص دیده می‌شود.