رنگرزی هنری فراموش شده!

رنگرزی هنری فراموش شده!رنگرزی یا صباغی هنر اصیلی است که قدمت آن به تولید نخستین فرش ایرانیان می‌رسد؛ هنری رو به فراموشی که حاصل پیوند دائمی رنگ‌های طبیعی با مولکول های نخ و الیاف است.

اگر بخواهیم از اصالت و قدمت هنر رنگرزی در ایران آگاه شویم توجه به همین نکته کافیست که بیشتر پژوهشگران؛ فرش پازیریک را که قدیمی‌ترین فرش دنیاست از دست بافت‌های پارت ها یا مادها می‌دانند؛ این موضوع نشان از قدمت هنر رنگرزی در ایران زمین دارد.

مهدی ستاری از معدود هنرمندانی است که این روزها در شهرکاشان به شغل رنگرزی سنتی اشتغال دارد، شغلی که از کودکی با فوت و فن های آن نزد پدرش که استاد بزرگ رنگرزی کاشان است یعنی احمد ستاری آشنا شده و سعی کرده تا همچنان چراغ کارگاه پدری را روشن نگاه دارد.

این هنرمند کاشانی  با اشاره به ارتباط نزدیک فرش دستباف و دست بافته‌های دیگرمانند گلیم، جاجیم با شغل رنگرزی می‌گوید: در این هنر خامه‌های سفید (نخ قالی) درون دیگ‌های بزرگ رنگ طبیعی  جوشانده می‌شود و سپس با خشک کردن در مقابل آفتاب، پروسه‌ای طولانی را برای تبدیل به الیاف رنگی طی می‌کنند و در نهایت با قرار گرفتن در تارو پود فرش به هنری ماندگار تبدیل می‌شوند.

به گفته او دسته‌ای از گیاهان با رنگینه‌های با ثبات عالی و متوسط از جمله روناس، اسپرک، گل بابونه، برگ انگورعسگری، چغندر، پوست پیاز، برگ درخت توت، وسمه، پوست انار، بلوط، پوست گردو، سماق و زعفران  از جمله موادی است که در رنگرزی سنتی بکار گرفته می شود و کم و بیش در همه شهرهای ایران زمین یافت می‌شوند.

این هنرمند رنگرز بیان می کند: پشم یا ابریشمی که با مواد گیاهی رنگرزی می‌شوند با جذابیت خاص خود به مرور زمان و در اثر استفاده و قرار گرفتن در معرض نور و مواد قلیایی نه تنها از ارزش آنها کاسته نمی‌شود، بلکه به ثبات و درخشندگی آنها نیز افزوده می‌شود.

بازار رنگرزی کساد است؟!

این هنرمند کاشانی از کم رنگ شدن بافت فرش دستباف در کشور و ورود رنگ‌های شیمیایی به بازار را دلیل افت کار رنگرزان سنتی می‌داند و می‌گوید: این حرفه مانند گذشته پررونق نیست و افراد نمی‌توانند برای ورود به آن سرمایه گذاری کنند.

معدود افراد باقی مانده در پیشه رنگرزی در زمره افراد شناخته شده ای هستند که اکنون نان اسم و رسم  پدران خود در این رشته را می‌خورند و شرایط حاضر نیز به گونه ای نیست که افراد جدید الورود بتوانند در هنر رنگرزی به اسم و رسم برسند و کار جذب کنند.

احیا رنگرزی سنتی با تولید دوباره رنگ های طبیعی

در حال حاضر استفاده از رنگ‌های طبیعی در فرشهای و یاگلیم‌های دستی صادراتی دوباره باب شده و مشتریان خارجی نیز با پی‌بردن به ارزش رنگهای گیاهی  و امتحان الیاف  محصولات سفارشی  خواستارفرش‌هایی هستند که با این نوع الیاف رنگرزی شده اند.

درخشندگی تار و پود فرشهای قدیمی دوباره چشم خارجی ها را گرفته و آنان در جست و جوی راز و رمز این هنر اکنون دوباره خواهان بازگشت رنگ های طبیعی به فرش دستباف ایرانی هستند و با کنترل تارو پود فرشها تنها  نمونه هایی را خریداری می کنند که به شیوه طبیعی و سنتی رنگرزی شده باشند.

این فرآیند تا حدی سبب شده تا اصالت و نفیس بودن هنر رنگرزی سنتی حفظ شود اما به هر حال سبب محدودیت فعالیت رنگرزان نیز شده چرا که تنها تعداد معدودی از رنگرزها می توانند در این حرفه فعالیت کنند.

کاشان به دلیل شرایط خاص طبیعی همواره مهد هنرهای سنتی بوده است و در عرصه‌های مختلف نیز توانسته است بدون نیاز به محصولات صنعتی مایحتاج خود را تامین کند که یکی از این عرصه‌ها هنر رنگرزی است .

هنر رنگرزی سنتی را چگونه احیاء کنیم؟

وی تلاش های صورت گرفته برای احیاء این رشته سنتی را ارزنده می داند و می گوید: پژوهشگران و دانشجویان تلاش های بسیاری برای احیاء این هنر انجام داده اند؛ اما هرچه تولید دست بافته های مختلف مانند فرش و گلیم بیشتر شود، زمینه برای رونق این هنر بالاتر می رود و جایگاه دیرین خود را حفظ  می کند.

او معتقد است؛ رنگرزی هنری زیبا و در عین حال مشکل است و در رنگ کردن تار و پودها باید دقت زیادی شود چراکه این رنگ‌ها موجب ارزشمند شدن فرش‌ها می‌شود.

متاسفانه کسی مایل نیست این هنر را یاد بگیرد و باید در بین نسل جوان علاقه ایجاد شود تا بتوان این هنر را به آنها یاد داد. من از جوانان علاقه‌مند می‌خواهم که این هنر دیرینه را یاد بگیرند تا به دست فراموشی سپرده نشود.