آفات زعفران

آفات زعفران
۱- جوندگان ( Rodentia)
مهمترین آفات زعفران، جوندگان هستند که شامل یک نوع خرگوش، یک نوع تشی،موش ها (موش ها مهمترین آفات زعفران هستند) و آهو وگوزن می باشد.
الف: خرگوش اروپایی (Lepus europaeus pall)

کنترل:
برای کنترل خرگوش می توان از روش های مختلف مانند محصور کردن باغ و مزرعه وتله گذاشتن استفاده کرد.همچنین از طعمه مسموم مانند فسفر دوزنگ به نسبت ۵/۲ درصد در بلغور گندم که به آن روغن زده باشند نیز یکی از راه های موثر در نابودی خرگوش است. با استفاده از مواد دور کننده مانند آربین نیز می توان با این حیوان مبارزه کرد. آربین فراورده ایست که از خسارت حیوانات خونگرم به جالیز،مزارع و باغ ها بدون آنکه مستقیما روی نباتات پاشیده شود،جلوگیری می کند. برای استفاده، تکه های پارچه کهنه یا فیبر چوبی آغشته به آربین را برروی چوب یا تخته ای آویزان کرده، به فواصل ۵تا۶ متری دراطراف مزرعه یا باغ با ارتفاع نیم تا یک متر ازکف زمین نصب می کنند. بوی این ماده حیوانات خونگرم را از محوطه دور کرده ومانع ورود آنها به باغ و مزرعه می شود.آربین بوی نامناسبی درهوا پخش کرده وحیوانات خونگرم را فراری می دهد.
ب:تشی (Hystrix indica)

از خانواده Aystricidae وراسته جوندگان است.

کنترل:
کنترل تشی با طعمه مسموم نتیجه خوبی نمی دهد. داخل کردن گاز کربنیک در داخل لانه نیز مقرون به صرفه نخواهد بود. بهترین طریقه که تا کنون به عمل آمده و نتیجه خوبی داده است، به این صورت است که به سرچوبی که طول آن حداقل دو متر است،۵/۰تا۵/۱ گرم پنبه می پیچند وسرآن را داخل درمحلول کلروپیکرین داخل نموده و خیس می کنند وآن را در داخل لانه جوجه تیغی می نمایند.باید دقت کرد چوب را هر چه ممکن است درلانه تشی فرو برد. سپس تمام منافذ لانه را مسدود می کنند. باید دقت کرد که درموقع اجرای این عمل، درجه حرارت هوا نباید کمتر از ۱۹درجه باشد، زیرا در این صورت کلروپیکرین متصاعد نخواهد شد. شکارهم یکی از راه های کنترل است.

پ:موش ها:
موش ها مهم ترین جونده خسارت زا برای زعفران هستند که در ادامه به موش کور، موش دوپای کوهستانی، موش ورامین، موش خانگی وموش صحرایی اشاره می شود.
الف: موش کور(Ellobius lutescens Thomas)

از خانواده Cricetidae و راسته جوندگان است.

کنترل:
در صورت مشاهده این جانوردر مزارع زعفران باید به سرعت با آن اقدام نمود،چراکه این حیوان به سرعت زاد و ولد کرده و می تواند در مدت کوتاهی مزرعه زعفران را از بین ببرد. مناسب ترین روش کنترل موش کوراستعمال سموم گازی بویژه قرص فوستوکسن می باشد.دراین روش درداخل یکی از سوراخ های موش ۲-۱ عدد قرار داده وسپس کلیه سوراخ ها را می بندند که در نتیجه تصعید قرص ها موش ها درمدت کم از بین می روند. قرار دادن طعمه مسموم فسفردوزنگ در مسیر رفت وآمد موش نیزباعث ازبین رفتن آن می شود.آب انداختن درلانه های جانوروانتظاربیرون آمدن وکشتن موش از طرف دیگریکی از راه های کنترل است. دود دادن ازطریق اگزوزموتورنیزکه یک روش کلی وسنتی است، درکنترل انواع موش ها موثراست به این صورت که یک لوله پلاستیکی را از یک طرف به اگزوز موتور و از یک طرف به سوراخ موش متصل کرده وبقیه سوراخ ها را مسدود کرده و موتور را روشن کرده وبا ایجاد دود موشها از بین می روند. همچنین وارد کردن گازکپسول های گاز شهری به درون لانه،از راه های کنترل است.
ب:موش دوپای کوهستانی(Allactaga williamsi Thomas)

از خانواده Dipodidae وراسته جوندگان است.از این گونه در ایران دو زیرگونه A.w.willimsi وA.w.schmisti گزارش شده است.
کنترل: راه های کنترل آن مشابه با موش کوراست.
پ: موش ورامین(Nesokia indica)

ازخانواده Muridae و راسته جوندگان است.

کنترل:
استفاده ازطعمه مسموم فسفر دوزنگ با علف یا گندم،به کار بردن کلرات،تله گذاری
ت:موش خانگی(Mus musculus)

ازخانواده Muridae واز راسته جوندگان است.
کنترل:کنترل آن مشابه با موش ورامین است.
ث:موش صحرایی(Rattus rattus Linnaeus)

رات سیاه ازخانواده Muridaeوراسته جوندگان است. از این گونه درایران زیرگونه های Rattus rattus rattus وalexandrimus Rattus rattusگزارش شده است.
کنترل:
استفاده ازتله وقرار دادن طعمه مسموم درمسیر رفت وآمد موش از راه های مبارزه با آن است. طعمه مسموم می تواند ازمخلوط خمیربا سم استرکنین واز این قبیل با خرده شیشه باشد.همچنین می توان از مخلوط ۱۰کیلوگرم دانه گندم دو لیتر روغن پارافین و ۵کیلوگرم سم فسفردوزنگ استفاده کرد که برای درست کردن ابتدا گندم را با روغن مخلوط وچرب کرده وسپس به تدریج گرد فسفر دوزنگ را روی آن ریخته وبه تدریج به هم می مالند.

ج:روش های کلی مبارزه با موش ها:
۱- روش های مکانیکی: که با استفاده ازتله ها، سدها وحصارها می توان از ایجاد خسارت جلوگیری کرد که این روش در کشاورزی کارایی چندانی ندارد.
۲- روشهای بیولوژیکی: استفاده از اشاعه بیماری در موشها یا استفاده از سگ وگربه که این روش در مبارزه با موش در کشاورزی عملا غیر ممکن است. ولی با کشت نعناع در نزدیکی مزارع زعفران میتوان با موش ها مبارزه کرد، زیرا موش ازبوی نعناع متنفر است وبه مزرعه نزدیک نمی شود.
۳-روش استفاده از محیط: این روش کنترل بیشتر مواقعی مطرح است که با ایجادشرایط نامساعد برای موش از جمله کنترل آب وغذا، از ازدیاد موش ها جلوگیری کرد که به علت وجود همیشگی پیاز زعفران در خاک این روش عملا غیر ممکن است.
۴-کنترل شیمیایی: استفاده از خمیر نان آغشته به پروتکسی دوباریم، مبارزه با دانه گاستریکس با استفاده ازسایرمواد مثلا فسفردوزنگ که تولید سوزش دردهان موش نمی کند ولی خیلی سمی است،استفاده ازسیانوردوکلسیم که تولید اسید سیانیدریک می کند (درمقابل رطوبت)، طعمه مسموم با استفاده از مخلوط خمیروسم استرکنین وخرده شیشه یا با استفاده از مخلوط ۱۰کیلوگرم دانه گندم و۲ لیتر روغن پارافین و ۵کیلو فسفردوزنگ، استفاده از موش کش های کومارینی که مانع تشکیل ویتامین شده وهمزمان با آن روی عروق اثر کرده وباعث تراوش خون از رگ ها در اعضای داخلی می شود مانند فومارسن وکوماگلر ودیکومارول وغیره. در زیر به چند نوع سم دیگربرای مبارزه با موش ها اشاره می شود:
۱-Brodifacoum برعلیه موش های کشاورزیف انباری و خانگی
۲-Zinc phosphide برعلیه موش های ورامین و مغان
۳-Sodium cyanide برعلیه موش کلاهو
۴-Coumatetralyl برعلیه موش های انباری، خانگی، قهوه ای، سیاه ومهاجر
۵- Coumahlor برعلیه موش های انباری، خانگی، قهوه ای، سیاه ومهاجر
۶- Warfarin برعلیه موش های انباری، خانگی، قهوه ای، سیاه ومهاجر
۷- Aluminium phosphide سم تدخینی است بر علیه انواع موش ها

ت:آهو وگوزن: آهو وگوزن نیزبه لحاظ کمبود علوفه در ایام زمستان با پایین آمدن از کوه
واستفاده از برگ های سبز زعفران،خسارت ایجاد می کنند.
۲: کنه ها( Acari)
در نمونه برداری هایی که طی سال های ۱۳۷۷تا۱۳۸۰به منظور شناسایی ومعرفی آفات انجام گرفت ۵نمونه کنه جمع آوری شد که از میان آنها خسارت کنه بنه زعفران وکنه قهوه ای گندم، اهمیت دارند.
الف:کنه بنه زعفران(claparede Rhizoglyphus robini)

از خانواده Acaridae وراسته Acari می باشد.
کنترل:
الف: کنترل کنه های مزارع احداث شده: فعالیت چشم گیر این کنه در مزارعی دیده می شود که عمق کاشت کمتر از حد معمول است ویا به دلایلی در تابستان آبیاری شده باشد. بنابراین توصیه می گردد: از آبیاری مزرعه در طول تابستان جدا خودداری گردد؛ مزارعی که عمق کاشت کمتر از حد معمول است، در طول تابستان(دوره استراحت زعفران) با افزودن خاک زراعی سبک ومناسب، به طوری که عمق کاشت به بیش از ۱۵ سانتی متر برسد واین عمل هر دو سال یک بار تکرار شود.
ب: کنترل کنه های مزارع در حال احداث:
۱:بیرون آوردن بنه های زعفران از خاک برای کاشت مجدد به صورت خشک انجام گیرد واز آبیاری مزرعه زعفران برای سهولت در کندن بنه ها جدا خودداری شود.
۲:بنه های سالم وفاقد لکه های تیره برای کاشت انتخاب شود.
۳:بنه ها قبل از کاشت باقارچ کش- کنه کش مناسب ضد عفونی شود.(ضد عفونی بنه زعفران و خاک با کنه کش امایت)
۴:عمق کاشت بسته به بافت خاک ۲۰-۱۵ سانتی متر انتخاب شود.
۵:هر دوسال یک بار خاک زراعی سبک در طول تابستان به ارتفاع ۲-۱ سانتی متر اضافه گردد تا عمق کاشت همیشه ثابت باقی بماند.
۶:از آبیاری مزارع زعفران در تابستان جدا پرهیز شود ، زیرا با آبیاری تابستانه ، مهمترین فاکتور محدود کننده کنه ، یعنی رطوبت فراهم شده و باعث فعال شدن کنه ها وافزایش جمعیت آنها می شود.
۷:از خاک برداری مزارع زعفران برای کاشت مجدد آن خودداری شود.
۸:درموقع کاشت بنه بیشتری در واحد سطح استفاده کردد تا در مدت زمان کوتاهتری مزرعه زعفران به برداشت اقتصادی برسد و کنه ها نیز فرصت کمتری برای افزایش جمعیت داشته باشند.
۹:کود دامی گاوی پوسیده وعاری از بذر علف هرز مورد استفاده قرار گیرد، چون به تجربه ثابت شده است که کودهای گوسفندی و مرغی برای زراعت زعفران مناسب نمی باشند.
۱۰- بنه ها برای کاشت فقط از هم جدا شده و از پوست گیری و جدا کردن تکمه ته بنه خودداری شود.
۱۱- از انتقال بنه های زعفران مناطق آلوده ، به سایر مناطق جلوگیری به عمل آید.
ب: کنه قهوه ای گندم (Petrobia lateens Muller)
از خانواده Tetranychida و راسته Prostigmata می باشد.
روش انتشار آفت:
این آفت مسافت های طولانی را بوسیله آب آبیاری و باد و مسافت های نزدیک را بوسیله حرکت روی زمین و حرکت در روی گیاهان چسبیده به یکدیگر طی می نماید.
خسارت:
این کنه از شیره گیاهی برگ ها تغذیه کرده و آثار خسارتش مشابه موزاییک خفیف بر روی برک ها بوده که در نهایت باعث زردی برک ها می شود. مزارعی که آلودگی بیشتری به این آفت دارند، در برگ های زعفران ابتدا نقاط ریز کم رنگ یا زرد رنگ دیده می شود که با توسعه این نقاط، زرد شدگی وخزان زودرس در برگ ها نمایان می شود. خزان برگ ها غالبا از نوک به سمت قاعده برگ می باشد و مزارع زودتر از معمول خزان می کنند.
کنترل:
الف: زراعی :
۱- شخم عمیق: با توجه به اینکه یکی ازعوامل پایداری این آفت گیاهی، میز بان هرز می باشد،
انجام شخم عمیق، شرایط را برای فعالیت آفت نامساعد می کند ودر نتیجه سبب کاهش جمعیت می شود.
۲- اجرای تناوب: استفاده از گیاهان غیر میزبان به مدت سه سال به نحوی که گیاهان میزبان مجدداً در زمین آلوده به این کنه کاشته نشود.
ب: مکانیکی:
ازعوامل مؤثر برتغییرات جمعیت کنه قهوه ای گندم می توان نوع خاک، میزبان های ثانویه، رطوبت محیط، آبیاری، تناوب را نام برد. خاک های سنگین رسی، باد شدید، وتناوب کشت از عوامل مؤثر در کاهش جمعیت این کنه در منطقه می باشند.
پ: بیولوژیک :
فعالیت این آفت عمدتاً در پاییز و زمستان است. بنابراین در این موقع از سال دشمنان طبیعی فعال نمی باشند. به نظر می رسد اکثر دشمنان طبیعی این آفت از زیر رده کنه ها باشند. در این موقع ازسال جمعیت کنه های شکارگر درشرایط حداکثر قرارداشته باشند می توانند جمعیت قابل توجه ای از آن را کنترل نمایند ویکی از دلایلی که باعث شده جمعیت آن در شرایط نسبتاً ثابتی باقی بماند وجود تنوع قابل توجه جمعیت بالای کنه های شکارگر می باشد.
ت:شیمیایی: ازترکیبات کنه کش برموپروپیلات(نئورون)، دیکوفول(کلتان) وکلوفنترین (آپولو) استفاده می شود.

۳- حشرات (Insecta)
ازحشراتی که برای زعفران آفت شناخته شده اند، می توان به تریپس ها، شته ها و دم فنر مانندها اشاره کرد که ازاین میان تریپس توتون ازنظرخسارت زایی روی زعفران، حائز اهمیت است.
تریپس توتون یا تریپس پیاز(tabaci lindeman (Thrips

از خانواده Thripidae و راسته Thysanoptera می باشد.
مناطق انتشار:
حشره ای است با انتشار وسیع جهانی وبسیار پلی فاژ که به اغلب نباتات زراعی(مثل زعفران)، گلخانه ای وگاهی به درختان میوه حمله می کند.
شکل شناسی:
حشرات کامل به طول ۱-۸/۰ میلی متربه رنگ زرد تا قهوه ای روشن ، دارای با لهای باریک ونوک تیزبا ریشک های طویل درحاشیه عقبی می باشد. روی بال های رویی دو رگ طولی وجود دارد. پیش قفس سینه، عریض وفاقد موهای بلند، درطرفین ولبه عقبی آن مجهز به ۴ موی کوتاه به طول ۰۴۸/۰ میلی متر وسرعریض وبه طول کمتر ازعرض آن و مجهزبه ۳ چشم ساده ویک جفت چشم مرکب، شاخک هفت بندی، بند اول شاخک کم رنگ ترازبقیه بندها، قطعات دهانی از نوع ساینده- مکنده، آرواره های بالا وپایین به شکل میله های باریک درآمده، لب بالا وپایین رشد طولی داشته ومجموعا خرطوم را می سازد. پوره ها سفید تا زرد روشن، پاهای پوره ها برخلاف حشره کامل دارای یک جفت ناخن، شفیره ها بدون حرکت وتغذیه نمی کنند. تخم ها لوبیایی شکل وبه رنگ سفید می باشد.
زیست شناسی:
این حشره زمستان را به صورت حشره بالغ روی برگ های گیاهان میزبان نظیر زعفران، یونجه وعلف های هرزموجود یا درسطح خاک یا بقایای نباتات مختلف می گذراند. تولید مثل آن به دو روش جنسی وبکرزایی است. حشرات ماده پس از ۲۵-۲۰ روز تغذیه ، ازاواسط اسفندماه شروع به تخم گذاری می کنند. تخم گذاری حشرات ماده درداخل بافت گیاهان در حدود ۱۰۰-۸۰ عدد به طور انفرادی صورت می گیرد.۳تا۴ روز پس از تخم ریزی پوره ها خارج شده وشروع به فعالیت می کنند. دوره زندگی پوره ها ۹تا۱۲ روزبوده ، سپس به زیر خاک فرورفته وتا تبدیل شدن به حشره کامل در آنجا باقی می مانند.
خسارت:
فعالیت این تریپس درپشت برگ های زعفران بوده وبه دلیل وجود دو شکاف طولی عمیق، در پشت برگ های زعفران محیطی امن ومناسب برای تخم گذاری، فعالیت پوره ها وحشره بالغ فراهم می آورد. پوره ها وحشرات بالغ با خراش دادن اپیدرم برگ زعفران وتغذیه از شیره سلولی باعث بروز نقاط رنگ پریده نموده که درشدت خسارت این نقاط زیاد بوده که از به هم پیوستن آن ها، لکه های رنگ پریده مایل به زرد در برگ ایجاد می شود.خسارت این تریپس بر روی برگ های زعفران به صورت پیدایش برگ های زردتا سفید رنگ بوده که این نقاط محل فرو نمودن استایلت ها می باشند.برگ هایی که شدیدا آلوده اند زودتر خزان کرده و بطور مستقیم باعث کاهش محصول زعفران سال آینده می گردد.
کنترل:
با توجه به اینکه جمعیت بالای این آفت در اواخر فصل رویشی زعفران دیده می شود وبه نظرمی رسد که نیاز به مبارزه شیمیایی نباشد ، ولی چنانچه آفت نگران کننده وخسارت آن ملموس بود، پس ازانجام آزمایش سموم ، اقدام به کنترل شیمیایی می گردد،۱- از بین بردن علفهای هرز مزارع وضد عفونی بذور با سم گاچو. ۲- ازسم متاسیستوکس در هنگام بروز مشکل می توان استفاده کرد.

سایر آفات زعفران:
درنمونه برداری هایی که درطی سال های ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۰ به منظورشناسایی آفات زعفران درمناطق جنوبی استان خراسان، توسط حسن رحیمی، سعید مودی وابراهیم یزدانی انجام گرفت، علاوه برکنه بنه زعفران، کنه قهوه ای گندم وتریپس توتون که خسارت اقتصادی دارند، نمونه های دیگری نیز جمع آوری شد که به دلیل نداشتن خسارت اقتصادی، فقط به ذکر نام آنها بسنده می شود:
۱:کنه Tyrophagus putrescentias Schrank
2:کنه Bryobia praetiosa koch
:3کنه Penthaleus major Duges
:4 تریپسCollembolothrips sp
:5تریپسHoplothrips reuteri Karny
6:شته Myzus certus Walker
7:شته Aulacorthum palustre HRL
8:دم فنرمانند Xenylla boerneri Axels
9:دم فنرمانند Sphaeridia pumilis Krausb