کم فروشی واثرآن از نظرقرآن و روایات فرهاد اکبرپور/کارشناس مرکزملی اندازه شناسی
فرهاد اکبرپور / کارشناس مرکز ملی اندازه شناسی
در قرآن مجید کرارا روى مسأله مبارزه با کم فروشى وتقلب در وزن و پیمانه تکیه و تأکید شده است. در یک جارعایت این نظم را در ردیف نظام آفرینش در پهنه جهانهستى گذارده مى گوید » و السماء رفعها و وضع المیزانألا تطغوا فی المیزان؛ خداوند آسمان را برافراشت و میزانو حساب در همه چیز گذاشت، تا شما در وزن و حسابتعدى و طغیان نکنید)رحمن 8/ 7 8( اشاره به اینکه مسالهرعایت عدالت در کیل و وزن مساله کوچک و کم اهمیتىنیست، بلکه جزئى از اصل عدالت و نظم است که حاکم برسراسر هستى است. در جایى دیگر با لحنى شدید و تهدیدآمیز مى گوید: ویل للمطففین الذین إذا اکتالوا على الناس
یستوفون، و إذا کالوهم أو وزنو هم یخسرون، ألایظن أولئکأنهم مبعوثون لیوم عظیم؛ واى بر کم فروشان! آنها کهبه هنگام خرید، حق خود را بطور کامل مى گیرند، و بههنگام فروش از کیل و وزن کم مى گذارند، آیا آنها گماننمى کنند که در روز عظیمى برانگیخته خواهند شد، روزرستاخیز در دادگاه عدل خدا. )مطففین 4/ 1.( حتى در حالاتبعضى از پیامبران در قرآن مجید مى خوانیم که لبه تیزمبارزه آنها بعد از مسأله شرک متوجه کم فروشى بود وسرانجام آن قوم ستمگر اعتنایى نکردند و به عذاب شدیدالهى گرفتار و نابود شدند. اصولأ حق و عدالت و نظم وحساب در همه چیز و همه جا یک اصل اساسى و حیاتى
است، و همان گونه که اشاره شد اصلى است که بر کلعالم هستى حکومت مى کند، بنابراین هر گونه انحرافاز این اصل، خطرناک و بد عاقبت است، مخصوصا کمفروشى، سرمایه اعتماد و اطمینان را که رکن مهم مبادلاتاست از بین مى برد و نظام اقتصادى را به هم مى ریزد.بسیار جاى تأسف است که گاه مى بینیم غیرمسلماناندر رعایت این اصل از بعضى از مسلمانان وظیفه ناشناس،پیشقدم ترند و سعى مى کنند اجناسشان را درست با همانوزن و پیمانه اى که روى آن نوشته اند بى کم و کاست بهبازارهاى جهان بفرستند و اعتماد دیگران را از این راه جلبکنند. آرى آنها مى دانند که اگر انسان اهل دنیا هم باشدراهش همین است که در معامله خیانت نکند. این موضوعنیز قابل توجه است که از نظر حقوقى کم فروشان ضامنو بدهکار در برابر خریداران هستند و به همین جهت توبهآنها جز به اداى حقوقى را که غصب کرده اند ممکننیست، حتى اگر صاحبانش را نشناسند باید معادل آن را بهعنوان رد مظالم از طرف صاحبان اصلى به مستمندان بدهند.نکته دیگراینکه گاهى مساله کم فروشى تعمیم داده مىشود به گونه اى که هر نوع کم کارى و کوتاهى در انجاموظائف راشامل مى شود، به این ترتیب کارگرى که ازکار خود کم مى گذارد، آموزگار و استادى که درست درسنمى دهد، کارمندى که به موقع سر کار خود حاضر نمىشود و دلسوزى لازم را نمى کند، همه مشمول این حکمندو در عواقب آن سهیمند. البته الفاظ آیاتى که در بالا گفتهشد مستقیما شامل این تعمیم نیست، بلکه یک توسعهعقلى است ولى تعبیرى که در سوره الرحمن خواندیم: والسماء رفعها و وضع المیزان ألا تطغوا فی المیزاناشاره اىبه این تعمیم دارد. هم چنین خداوند در سوره اسراء آیه
35 در این زمینه می فرماید: و أوفوا الکیل إذا کلتم وزنوابالقسطاس المستقیم ذلک خیر و أحسن تأویا؛ و به هنگامى
که پیمانه مى کنید حق پیمانه را ادا نمائید و با ترازوىدرست وزن کنید این براى شما بهتر و عاقبتش نیکوتراست.حکم در این آیه در رابطه با عدالت در پیمانه و وزنو رعایت حقوق مردم و مبارزه با کم فروشى است مىفرماید: هنگامى که با پیمانه چیزى را مى سنجید حق آنرا اداء کنید و با میزان و ترازوى صحیح و مستقیم وزن کنید.چرا که این کار به سود شما است، و عاقبت و سرانجامش ازهمه بهتر است. «قسطاس » به کسر قاف و ضم آن بر وزنمقیاس و گاهى هم بر وزن قرآن نیز استعمال شده به معنىترازو است. بعضى آن را کلمه اى رومى، و بعضى عربى مىدانند، و گاهى گفته مى شود در اصل مرکب از دو کلمه «قسط به معنى عدل و طاس به معنى کفه ترازو است، وبعضى گفته اند قسطاس ترازوى بزرگ است در حالى که »میزان » به ترازوهاى کوچک هم گفته مى شود. به هرحال قسطاس مستقیم ترازوى صحیح و سالمى است که عادلانه وزن کند، بى کم و کاست!. جالب اینکه در روایتىاز امام باقر )ع( در تفسیر این کلمه مى خوانیم: هو المیزان
الذى له لسان؛ قسطاس ترازویى است که زبانه دارد. اشارهبه اینکه ترازوهاى بدون زبانه حرکات کفه ها را به طور
دقیق نشان نمى دهد، اما هنگامى که ترازو زبانه داشتهباشد کمترین حرکات کفه ها روى زبانه منعکس مى شود،
و عدالت کاما رعایت مى گردد.
فرهاد اکبرپور / کارشناس مرکز ملی اندازه شناسی
