مهم ترین مساجد ایران
مهم‌ترین مساجد ایران کدامند؟ از شیخ لطف الله تا جمکران گفته می‌شود اکنون نزدیک به 70 هزار مسجد در ایران وجود دارد. از این میان تعداد معدودی هستند که علاوه بر این‌که خانه خدا و محل عبادت مردمان هستند ویژگی‌های دیگری دارند که آنها را برجسته و متمایز می‌کند. در این فهرست تلاش شده که چند مسجد مهم و مشهور ایران را نام ببریم و ویژگی خاصی که باعث شده این مسجد به این نقطه توجه برسد، یاد کنیم.
1ـ قدیمی‌ترین مسجد ایران: قدیمی‌ترین مسجد ایران در روستای فهرج از توابع کرمان قرار گرفته است. روستای فهرج در نزدیکی یزد و در کناره راه اصلی یزد به بافق است. بنای این مسجد به سال‌های اولیه ورود اسلام به ایران برمی‌گردد کما این‌که در نزدیکی آن مجموعه‌ای تحت عنوان مجموعه شهدای فهرج قرار دارد که یادگاری از شهدای اسلام در سال 32 هجری قمری است. نقشه مسجد بسیار ساده است و یک مناره و یک نیم گنبد دارد. دیوارهای گلی این مسجد صفای خاصی به محوطه آن بخشیده کما این‌که معدود درخت‌های آن در حیاط خشکش روحی از زندگی را به این مسجد می‌بخشد.
2ـ بزرگترین مسجد ایران: «مسجد نو» یا «مسجد اتابک» در شیراز، بزرگترین مسجد ایران است. گفته می‌شود این مسجد در زمان حکومت اتابکان ساخته شده است. مسجد اتابک یکی از نخستین آثار ملی ثبت شده در ایران به شماره 73 در سال 1310 است. مساحت این مسجد نزدیک به بیست هزار متر مربع است. گفته می‌شود در سال‌های گذشته به دلیل برخی بی مبالاتی‌ها خساراتی به این مسجد وارد آمده است. قدمت این مسجد به سده ششم هجری قمری برمی‌گردد. در برخی منابع آمده که این مسجد در عصر مشروطیت به عنوان پایگاهی برای آزادیخواهان شیرازی مطرح بوده است. در شهر شیراز دو مسجد دیگر یعنی مسجد عتیق و مسجد جامع وکیل هم اهمیت تاریخی و همچنین معماری و زیباشناختی دارند.
3ـ کوچک‌ترین مسجد ایران: مسجد آرد و خرما در اردکان یزد به عنوان کوچک‌ترین مسجد ایران شناخته می‌شود. در محله سیف، خیابان امام خمینی و کوچه دروازه میرمحمد صالح این شهر مسجدی با عرض سه متر و طول پنج و نیم متر قرار گرفته که کوچک‌ترین مسجد ایران است. این مسجد معماری ساده‌ای دارد و در مورد ساخت آن در دوره صفویه یا قاجاریه اختلاف نظر وجود دارد. در مورد وجه تسمیه این مسجد هم اختلاف است.
برخی می‌گویند آرد و خرما دستمزد کارگران ساخت این مسجد بوده و عده‌ای دیگر از آسیابی حرف می‌زنند که در کنار این مسجد بوده و هسته خرما را به آرد تبدیل می‌کرده است. جالب است بدانید بتازگی میراث فرهنگی در اقدامی عجیب تصمیم گرفته مساحت کوچک‌ترین مسجد ایران را توسعه دهد!
اما به غیر از این ترین‌های معماری باید به شاهکارهایی هم اشاره کرد که نشانی از قوه ابتکار و البته هنر معمارانشان داشته‌اند. روشن است که تعداد این مساجد زیاد است، اما در اینجا به چند نمونه از آن اشاره می‌کنیم.
4 ـ مسجد گوهرشاد؛ نمادی از حضور زن در عرصه اجتماع: مسجد جامع گوهرشاد در جوار حرم مطهر امام رضا(ع) یکی از مساجدی است که از نظر اهمیت و همچنین معماری کمتر همتایی دارد. این بنا به دستور گوهرشاد همسر شاهرخ از پادشاهان تیموری ساخته شده است. اهمیت این مسجد در چشمان مردم به فضیلت عبادت در آن و همچنین منبری تاریخی برمی‌گردد که از قدیم تصور مردم بر این بوده که در هنگام ظهور حضرت صاحب‌الزمان بر این منبر جلوس خواهند کرد. در عین حال از دید معماری، گنبد و همچنان ایوان این مسجد اثری زیبا از معماری ایرانی و اسلامی است. معمار این اثر استاد قوام‌الدین شیرازی بوده است. مسجد گوهرشاد در تاریخ معاصر ایران هم موثر بوده آنجا که قیام مردم علیه حکومت رضاخانی با سرکوب نظامیان مواجه می‌شود.
5 ـ مسجد شیخ لطف‌الله و مسجد امام اصفهان: دو مسجد مهم از نظر معماری و زیبایی‌شناختی در دو سوی یک میدان مهم در اصفهان قرار گرفته‌اند. مساجدی که در عین حال مدرسه هم بوده‌اند و نمادی از به هم پیوستگی چهار نهاد مهم اجتماعی یعنی مدرسه و مسجد و بازار و حکومت. مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان از حیث قدمت به حدود 400 سال پیش برمی‌گردد. بنای این مسجد در دوران صفوی به فرمان شاه عباس اول و به دست استاد محمدرضا اصفهانی ساخته شده است. گنبد و کاشیکاری این مسجد از حیث معماری زبانزد است. ظاهرا این مسجد برای تجلیل از فردی به نام شیخ لطف‌الله ساخته شده و از همین رو به این نام گذارده شده است. همچنین چرخش راهروی ورودی آن به شکلی که جهت قبله را برای نمازگزار آسان می‌کند از دیگر شاهکارهای معماری در این مسجد است.
مسجد شاه یا مسجد امام خمینی در آن سوی میدان کمی دیرتر ساخته شده است. این مسجد هم به دستور شاه‌عباس و توسط علی‌اکبر اصفهانی ساخته شده است. در این مسجد وقایع تاریخی هم در عصر مشروطیت رخ داده که اهمیتی دو چندان به این بنا می‌بخشد.
6 ـ مسجد اعظم و مسجد جمکران در قم: روشن است که شهری دینی چون قم مساجد زیادی دارد و می‌توان از بسیاری از آنها در این گزارش نام برد. با این حال دو مسجد اعظم و جمکران در این شهر اهمیت بیشتری نسبت به دیگران دارند. مسجد جمکران در نزدیکی قم مسجدی منتسب به حضرت صاحب‌الزمان است که بخصوص در روزهای سه‌شنبه و جمعه مورد توجه مردم قرار می‌گیرد. مسجد اعظم هم مسجدی است که حدود 55 سال پیش در جوار حرم حضرت معصومه ساخته شده است. این مسجد از حیث برگزاری مراسم انقلابی پیش از انقلاب و نیز برگزاری مراسم یادبود بزرگان حوزه و نیز تدریس بزرگانی چون آیت‌الله وحید خراسانی و مکارم شیرازی مورد توجه قرار دارد.
7 ـ مساجد انقلابی: تهران شهری قدیمی نیست و از این رو نمی‌توان مدعی مساجدی قدیمی در آن بود، اما مساجد این شهر در همین صد سال هم تاثیرگذاری خاصی داشته‌اند.
مسجد امام خمینی در قلب بازار تهران که قدمت آن به دوره قاجار باز می‌گردد مامنی برای سخنرانی‌های آتشین محمدتقی فلسفی در دوران پیش از انقلاب اسلامی بود. همچنین گفته می‌شود که این مسجد در جربان اعتراض به لوایح ایالتی و ولایتی و نیز قیام 15 خرداد نقشی تاریخی ایفا کرده است.
در عین حال مساجد دیگری همچون مسجد قبا در خیابان شریعتی به عنوان پایگاه شهید مفتح، مسجد هدایت در قلب تهران به عنوان پایگاه آیت‌الله طالقانی و مسجدالجواد در میدان هفت تیر به عنوان مامنی برای انقلابیون در جریان مبارزات علیه رژیم پهلوی موثر بودند. در کنار این مساجد باید به نام مسجد کرامت در مشهد هم اشاره کرد که محلی برای تدریس آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای در دوران مبارزات پیش از انقلاب اسلامی بوده است.
