سرمازدگی درختان و روشهای مقابله با آن

سرمازدگی پدیده ای است كه درجه حرارتهای پایین سبب ایجاد خسارت و یا از بین رفتن اندامهای گیاهی می شود. این عارضه در درختان میوه در فصل زمستان و یا اوایل بهار حادث می شود و هر ساله خسارتهای زیادی بر جای می گذارد. بر اساس آمارهای ارائه شده تنها حدود 10 درصد از كل زمین های قابل كشت دنیا ممكن است بدون تنش سرمازدگی باشند.
خسارت سرمازدگی در آمریكا سالانه حدود 4-3 درصد و در برخی مناطق نظیر برزیل و نیمكره جنوبی حدود 5 درصد و در ایران حدود 3-2/5 درصد گزارش شده است. خسارت سرمازدگی و یخبندان اسفند 75 در مناطق مختلف استان خوزستان بالغ بر 300 میلیارد ریال تخمین زده شده است. همچنین خسارت سرمازدگی فروردین 76 باغهای استان چهارمحال وبختیاری بالغ بر 50 میلیارد برآورد شده است. بر اساس آمار وزارت جهاد كشاورزی در سال زراعی 82-81 سطح كل باغهای كشور 2369632 هكتار بوده است. و از این سطح حدود 13756495 تن محصول تولید شده است. د رسال 1384 سطح حسارت دیده ناشی از سرمازدگی دیررس بهاره در درختان میوه حدود 569320 هكتار یعنی حدود 25 درصد از باغات كشور بوده است و در نتیجه به خسارت 1077170 تن میوه انجامیده كه ارزش ریالی آن حدود 8450 میلیارد ریال برآورد شده است
سرمازدگی و یخبندان و راهکارهای مبارزه با آن
جهت توضیح مطلب ابتدا به تعریف تنش و در ادامه به انواع سرما نامطلوب گیاه و روشهای پیشگیری از آن اشاره میگردد.در گیاهان تنش یا استرس برابر است با تحریکاتی که منجر به برهم خوردن تعادل زیستی گیاه شود.حالت تنش در شرایطی پیش می آید که یک عامل محیطی خارج از حد نرمال بر گیاه اثر گذارد. تنش به دو دسته تقسیم می شوند:
1)زیستی  Biotic stress    
2 )غیر زیستیAbiotic stress
از جمله تنش های غیرزیستی می توان به تنش دما (temperature stress) اشاره نمود که این نوع تنش نیز خود به 3 بخش تقسیم می شود.
1)تنش سرما Chilling stress
2)تنش یخبندان Freezing
3)تنش حرارت بالا Heat stress
تنش سرما
سرمازدگی به شرایطی اطلاق می گردد كه گیاه در نتیجه بروز درجه حرارتهای بین صفر تا 10 درجه سانتی گراد (بسته به گونه و رقم) خسارت می بیند .تنش سرما بر حالت عادی گیاه اثری ندارد.

آثار اولیه این تنش عبارتند از : کاهش عمومی رشد ،تغییر رنگ،کلروز، ،تخریب بافت های سلولی،عدم جوانه زنی بذور،عدم انتقال مواد فتوسنتزی،عدم جذب عناصر غذایی …برخی از آثار این تنش برگشت پذیر و برخی از آثار دیگر این تنش مانند فتوسنتز در اثر تخریب کلروپلاست ها و پیری زودرس گیاه غیر قابل برگشت می باشند

تنش یخبندان

خسارت مربوط به تنش یخ زدگی در نتیجه بروز درجه حرارتهای زیر صفر درجه سانتی گراد می باشد (نیلسن و اركات 1996) یخبندان: عبارت است از کاهش دما تا چند درجه زیر صفر( یخبندان زمستانه و بهاره) که بر اثر آن آب درون سلولی و برون سلولی منجمد شده و به دلیل متلاشی شدن آوندهای چوبی و آبکش و قطع جریان مواد غذایی، مرگ سلول را باعث میگردد.

درجه حرارت های بحرانی: حداقل درجه حرارتی که گیاه میتواند با تداوم 30 دقیقه تحمل کند و در بیشتر از این مدت و کمتر از این درجه حرارت خسارت می بیند. این درجه حرارت برای گیاهان مختلف و مراحل مختلف فنولوژی متفاوت است

شرایط یخبندان و سرما به دو شکل ایجاد  می شود که عبارتند از:
1-یخبندان جبهه ای  یا جابجایی Advective forst
 2- یخبندان  تشعشعی Radiational forst
یخبندان و سرمازدگی جبهه ای در اثر عبور یک جبهه هوای سرد از روی  یک منطقه بروز می کند  به طوریکه دمای آن  کمتر یا در حد دمای بحرانی برای محصولات خاص منطقه می باشد.
یخبندان های جبهه ای به علت جابه جایی توده های هوای سرد مثل تودهای هوایی که از سیبری منشاء می گیرند، حادث می شوند.
ضخامت لایه هوای سرد در این نوع یخبندان ممکن است چندین کیلومتر باشد.
این نوع یخبندان می تواند روند شبانه روزی داشته باشد.
مقابله با آن بسیار مشکل و تقریبا غیرممکن است.
ر شرایط خاص نظیر سرمازدگی دی و بهمن 1386 خسارت این نوع سرمازدگی شدید می شود.

یخبندان تشعشعی در شرایط  آسمان صاف  و بدون  ابر واقع می گردد در هنگامیکه  تشعشع  خالص منفی باشد سطح  خاک و گیاه  سرد تر از  هوای اطراف  می شود در نتیجه  هوا در اثر  برخورد با این سطوح سرد تر و متراکم تر می گردد  هوای متراکم در سطح زمین باقی می مانند  و مرحله انتقال  حرارت ادامه می یابد  حاصل این امر پدیده ای بنام وارونگی  حرارت  می باشد.

به عبارت دیگر هنگامی که در طول شب تا قبل از طلوع آفتاب، حرارت زمین سریع از دست می رود و گرما با توجه به سبکتر بودن به سطوح بالایی رفته و هوای سرد جای آن را روی زمین و اطراف گیاه می گیرد که در چنین شرایطی با توجه به آغاز رشد اولیه گیاه وحساس بودن آن باعث وارد آمدن خسارت میشود. این نوع سرمازدگی اصطلاحا سرمازدگی تشعشعی نامیده می شود.

بیشترین خسارت هایی که در شرایط کشور رخ می دهد، ناشی از این نوع سرمازدگی است.

این نوع یخبندان منحصراً در طول شب بوجود می آید

علایم سرمای تشعشعی

سرمایی است که در اثر تشعشع از سطح زمین در یک محل بوجود می آید.

کاملا منطقه ای و محلی بوده .

در زمان فعال بودن گیاه ( اواخر پاییز و اوایل بهار) اتفاق می افتد.

در شب های آرام و آسمان صاف و غیر ابری اتفاق می افتد .

احتمال موفقیت در محافظت از گیاه وجود دارد.

در زمان وقوع این نوع سرمازدگی وارونگی دمایی وجود داشته و احتمال سرما و یخ زدگی در طول روز وجود ندارد.

تشخیص این نوع سرمازدگی توسط کشاورزان مشکل است.