برونشیت عفونی
برونشیت عفونی [۱]
مقدمه و مترادف‌ها
برونشیت عفونی (IB) یا برونشیت عفونی پرندگان (AIB) یک بیماری متداول، شدیداً واگیر، حاد، ویروسی و دارای اهمیت اقتصادی است که به‌وسیلة کوروناویروس‌ها در ماکیان ایجاد می‌شود. ماهیت شدیداً مسری این بیماری و نوپدیدی سروتیپ‌های متعدد ویروس کنترل بیماری را از طریق واکسیناسیون پیچیده کرده است. طیور بالغ (تخم‌گذاران) به‌عنوان منبع سروتیپ‌های جدید ویروس (واریانت‌ها)، در نظر گرفته می‌شوند.
سبب شناسی
سویه‌هایی خاص از یک کوروناویروس پرندگان [۲] در شکل‌گیری این بیماری دخالت دارند. در واقع این بیماری به‌وسیلة ویروس‌های متعلق به گروه سوم جنس کوروناویروس از خانوادة کوروناویریده و راستة نیدوویرالس ایجاد می‌شود.
وقوع و اهمیت اقتصادی
برونشیت عفونی (IB) دارای وقوع جهانی است و مسئول بروز کاهش تولید تخم و کاهش کیفیت پوستۀ تخم در گله‌های حساس تخم‌گذار تجاری و مولد می‌باشد. عفونت ماکیان نابالغ با این ویروس به بروز یک بیماری ملایم تنفسی منجر می‌شود و شاید در صورت تشدید از طریق همراهی با استرس‌های محیطی و آب و هوایی، مدیریت نامطلوب یا وقوع مایکوپلاسموز همزمان، قابلیت زنده‌مانی و رشد طیور را تحت تأثیر قرار دهد.
انتقال
این بیماری در گله‌های طیور به سرعت انتشار می‌یابد، شدیداً مسری است و دورة کمون کوتاهی دارد. انتقال ویروس از پرندگان دچار بیماری بالینی به گله‌های حساس از طریق تماس مستقیم و یا از طریق وسایل و تجهیزات به‌صورت غیرمستقیم صورت می‌پذیرد. ظاهراً ویروس عامل این بیماری به‌سادگی به‌صورت هوابُرد (Air Born) انتشار می‌یابد. سایر گونه‌های پرندگان نیز شاید به‌عنوان وکتورهای IBV عمل کنند.
یافته‌های بالینی
شیوع متوسط و تلفات پایین در گله همراه با حضور رال‌های تنفسی [۳] (نفس نفس زدن و خِرخِرکردن) و ترشحات چشمی قابل مشاهده است. علایم برجستة تنفسی شامل سرفه، عطسه، رال نایی و ترشحات بینی به‌طور متداول در جوجه‌ها مشاهده می‌شود. چشم‌ها شاید مرطوب باشند و سینوس‌ها شاید ندرتاً متورم شوند. دریافت خوراک و وزن‌گیری هم به‌طور معنی‌دار کاهش می‌یابد. پس از سن ۶ هفتگی در صورت ابتلای ماکیان شدت علایم تنفسی به‌طور قابل توجه کاهش می‌یابد. پس از بهبود از فاز تنفسی علایمی مثل دپرس، ژولیدگی پرها، مدفوع مرطوب، افزایش دریافت آب و تلفات در صورت بروز فُرم کلیوی بیماری مشاهده خواهد شد. در صورت شکل‌گیری یورولیتیازیز در پرندگان تخم‌گذار ، در شرایطی که گله ظاهراً سالم به‌نظر می‌رسد امکان افزایش تلفات موجود است. کاهش تولید تخم و تولید تخم‌هایی با پوستۀ بدشکل [۴] در گله‌های بالغ مبتلا به‌وقوع می‌پیوندد. دورة اُفت تولید تخم شاید ۸-۶ هفته به‌طول انجامد. کیفیت داخلی تخم هم کاهش می‌یابد به‌نحوی‌که آلبومن رقیق و آبکی می‌شود و مرز بین سفیدة رقیق و غلیظ قابل مشاهده نیست. به‌علاوه، عفونت جوجه‌های ۱ روزه نیز شاید به آسیب پایدار اُویداکت منجر شود و در این صورت، در هنگام آغاز دورة تولید عوارض کمی و کیفی مذکور را در رابطه با تولید تخم باعث خواهد شد.
یافته‌های کالبدگشایی
حضور ترشحات سروزی، موکوسی یا کازئوز در بینی، سینوس‌ها و نای مشاهد می‌شود. پرخونی (تغییر رنگ قرمز) [۵] نای همراه با تجمع ترشحات موکوسی در حفرات بینی قابل مشاهده است. کیسه‌های هوایی شاید کف‌آلود باشند و در ادامه اَبری و حاوی اگسودای پنیری زرد رنگ شوند. پنومونی شاید در اطراف برونش‌های بزرگ مشاهده شود. کلیه‌ها متورم و رنگ‌پریده هستند. لوله‌های کلیوی ومیزنای هم به‌وسیلة تجمع اورات اتساع می‌یابند. زردة آبکی در محوطة بطنی پرندگانی که در حال تخم‌گذاری بوده‌اند مشاهده می‌شود. قسمت میانی اُویداکت با شدت بیشتری درگیر می‌شود و شاید هیپوگلندولر باشد. شاید طول و وزن اُویداکت کاهش یابد و تخمدان نیز تحلیل رفته باشد.
موارد مزمن بیماری نیز از طریق ایجاد عفونت‌های ثانویه از جمله دخالت اشریشیاکلی پیچیده شده و التهاب کیسه‌های هوایی بروز می‌یابد.
جراحات میکروسکوپی
ادم مخاطی، از بین رفتن مژه‌ها، نفوذ ملایم هتروفیل‌ها و لنفوسیت‌ها و ریزش سلول‌های پوششی در نای مشاهده می‌شود. اِدِم، ریزش سلول‌های پوششی و حضور اگسودای پنیری در کیسه‌های هوایی مشاهده شده است. نفریت بینابینی و نفوذ وسیع هتروفیل‌ها در فضای بینابینی بافت کلیه در مراحل حاد عفونت مشاهده می‌شود. جراحات لوله‌ای در مدولای کلیه برجسته‌تر هستند. سلول‌های پوششی لوله‌ها و مجاری پائینی کلیه هدف اولیه برای تکثیر IBV در نظر گرفته می‌شوند. حضور اجسام راسل در پلاسماسل‌های موجود در غدة هاردرین گزارش گردیده است.
تشخیص
تشخیص از طریق انجام آزمون ایمونوفلوئورسانس [۶] یا جداسازی و تعیین هویت ویروس مسبب با استفاده از جنین ماکیان یا کشت بافتی مورد تأیید قرار خواهد گرفت. در صورت دسترسی به آزمایشگاه‌های مجهز می‌توان از RT-PCR برای تشخیص سریع برونشیت عفونی (IB) استفاده کرد. از طریق آشکارسازی افزایش معنی‌دار در پادتن‌های چرخشی موجود در نمونه‌های سرمی دوگانة اخذ شده در مراحل حاد و بهبود از عفونت به‌وسیلة کاربرد آزمون‌های الایزا و خنشی‌سازی سرم (SN) نیز امکان انجام تشخیص گذشته‌نگر موجود است.
پیشگیری
گله‌های تخم‌گذار تجاری و مولدین نابالغ به‌صورت متداول به‌وسیلة فرآورده‌های تخفیف حدت یافتۀ ملایم (سویه‌های ، ماساچوست [۷]، کانکتیکوت [۸] و یا ترکیبی از آنها) در سن ۷ روزگی و از طریق آب آشامیدنی یا اسپری واکسینه می‌شوند. واکسیناسیون در ۴۰-۳۰ روزگی تکرار خواهد شد. اولین واکسن زنده همیشه باید قبل از سن ۱۲ هفتگی به گله‌های حساس تخم‌گذار تجاری و مولد تجویز گردد، تا از این طریق از وقوع آسیب احتمالی به توسعۀ مجاری تناسلی پولت‌ها ممانعت شود.
از طریق تجویز واکسن‌های زندۀ تخفیف حدت یافته در آب آشامیدنی یا به‌صورت اسپری درشت طی دورۀ تولید می‌توان سطح ایمنی موجود در تخم‌گذاران تجاری را تقویت کرد. دریافت واکسن‌های غیرفعال برونشیت عفونی در گله‌های مولد به‌عنوان تقویت کننده (معمولاً به‌شکل یک امولسیون مولتی‌والان قابل تزریق در انتهای دورۀ پرورش و سپس در اواسط دورۀ تولید) برای حفظ انتقال کافی پادتن‌های مادری به نتاج ضروری در نظر گرفته می‌شود.
جوجه‌های گوشتی در نواحی دارای عفونت اندمیک به‌وسیلة آئروسول در یک روزگی واکسینه می‌شوند یا متعاقباً در یک زمان مناسب (۲۰-۱۰ روزگی) که در ارتباط با سطح انتقال پادتن‌های مادری یا الگوی در معرض قرارگیری فیلدی است، از طریق اسپری درشت یا آب آشامیدنی واکسینه می‌گردند. در بسیاری از نواحی، واکسن‌های خاصی از برونشیت عفونی (IB) به‌منظور پیشگیری از مشکلات بالینی مرتبط با سویه‌های واریانت [۹] مورد نیاز می‌باشند.
درمان
* بهبود تهویة سالن‌های پرورش به منظور کاهش ذرات معلق
* افزایش دمای سالن به‌میزان ۳-۱ درجة سانتی‌گراد
* تجویز مکمل‌های درمانی حاوی الکترولیت‌ها از قبیل کیمیامولتی‌اِلکترولیت فورت®، کیمیا ب مینرال®، کیمیالیت WS® و کیمیا او-آر- اس®
* کاهش پروتئین جیرة خوراکی
* تجویز آنتی‌بیوتیک‌های وسیع‌الطیف از قبیل کیمیاسایکلین ۲۰®، کیمیاداکسی ۵۰®، کیمیالینکو-اس®، کیمیاتری‌متوکس®، کیمیاتریم ۵۰۰ فورت®، کیمیاپریم ۴۸®، کیمیافلومکوئین ۲۰®، کیمیافلور ۱۰® و کیمیااِنروسدیم® بر اساس نتایج آزمون حساسیت دارویی و به‌منظور کنترل عفونت‌های ثانویه
